คำนำ

หมายรับสั่ง คือ คำสั่งในการปฏิบัติงานราชการอันเกี่ยวกับพระราชกรณียกิจของพระมหากษัตริย์ ซึ่งส่วนมากเป็นหมายรับสั่งการเสด็จประพาส หรือทรงประกอบพระราชพิธีต่างๆ สำหรับผู้รับสนองพระบรมราชโองการเป็นข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ รับไปสั่งเจ้าหน้าที่ผู้เกี่ยวข้องจัดทำหมายให้สั่งไปยังหน่วยงานต่าง ๆ ให้ทราบหน้าที่และปฏิบัติงานให้สำเร็จลุล่วงไปโดยเรียบร้อย หมายรับสั่งดังกล่าวนี้ ปรากฏว่ามีมาแล้วตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา หากแต่ว่าในสมัยอยุธยานั้นยังไม่สามารถจะหาเอกสารเกี่ยวกับพระราชกรณียกิจเหล่านี้ได้ เนื่องจากได้ถูกทำลายสูญหายไปตั้งแต่ตอนเสียกรุงเมื่อ พ.ศ. ๒๓๑๐ คงมีแต่หมายรับสั่งในสมัยกรุงธนบุรีเท่านั้นที่ยังเหลืออยู่ ส่วนหมายรับสั่งสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ตั้งแต่รัชกาลที่ ๑-รัชกาลที่ ๕ ตอนต้นมีครบทุกรัชกาล ในปัจจุบันได้เก็บรักษาไว้ในหอสมุดแห่งชาติพระนคร

คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทยและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรีได้พิจารณาเห็นว่าเอกสารเหล่านี้เป็นหลักฐานสำคัญทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี และวัฒนธรรมของชาติ สมควรจะนำมาตีพิมพ์เผยแพร่ให้อนุชนรุ่นหลังได้ศึกษาค้นคว้าต่อไป จึงได้แต่งตั้งคณะอนุกรรมการเฉพาะกิจพิจารณาต้นฉบับ หมายรับสั่งสมัยกรุงธนบุรี และสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ โดยให้ดำเนินการตรวจสอบทำเชิงอรรถ และจัดหาภาพประกอบตลอดจนจัดทำภาคผนวกกับสารบาญค้นเรื่องขึ้นไว้อีกด้วย คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทยและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี ตีพิมพ์เผยแพร่หมายรับสั่งไปแล้วคือ

๑. ประชุมหมายรับสั่งภาคที่ ๑ สมัยกรุงธนบุรี

๒. ประชุมหมายรับสั่งภาคที่ ๒ สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก

๓. ประชุมหมายรับสั่งภาคที่ ๓ สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

สำหรับหมายรับสั่งรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ นั้น เท่าที่คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทยฯ ได้ขออนุญาตกรมศิลปากรคัดจากหอสมุดแห่งชาติ ปรากฏว่ามีอยู่ด้วยกันประมาณ ๒,๐๐๐ หน้า ถ้าจะรอให้ตรวจสอบและพิจารณาทำเชิงอรรถ และภาคผนวกให้เสร็จสมบูรณ์พร้อมกันทั้งหมด ก็จะต้องใช้เวลาอีกกว่า ๒ ปี ฉะนั้นเมื่อคณะอนุกรรมการเฉพาะกิจฯได้ตรวจสอบและทำคำอธิบายเสร็จสิ้นไปส่วนหนึ่ง คือตอนต้น/**/รัชกาลซึ่งพอจะพิมพ์เป็นเล่มขนาดมาตรฐานได้ จึงได้ให้จัดพิมพ์เป็นภาคที่ ๔ ตอนที่ ๑ ขึ้น ส่วนที่ยังเหลืออยู่เมื่อคณะอนุกรรมการเฉพาะกิจฯ ได้ตรวจสอบเสร็จเรียบร้อยแล้ว จัดพิมพ์เป็นตอนที่ ๒ และตอนที่ ๓ เพื่อเผยแพร่ต่อไป

คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทยและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี