ประวัติ

​หม่อมเจ้าหญิงเม้า ประสูติณวันจันทรเดือน ๑๒ ขึ้น ๑๐ ค่ำ ปีมะเมีย สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๒๐ ตรงกับวันที่ ๓๐ กันยายน พระพุทธศักราช ๒๔๐๑ เป็นธิดาพระเจ้าราชวรวงศ์เธอชั้น ๒ กรมหมื่นสิทธิสุขุมการ (พระนามเดิม พระองค์เจ้ารองทรง เป็นต้นราชสกุล “รองทรง”) กับหม่อมรอต เป็นมารดาหม่อมเจ้าหญิงเม้าได้เป็นชายาพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔ กรมหลวงสรรพสาตศุภกิจ มีโอรสและธิดานับแต่ที่มีนามมาแล้ว คือ ๑ หม่อมเจ้าชายทองเชื้อธรรมชาติ (ถึงชีพิตักษัยแล้ว) ๒ หม่อมเจ้าชายทองชมพูนุท ๓ หม่อมเจ้าชายทองเติม ๔ หม่อมเจ้าชายทองต่อ ๕ หม่อมเจ้าหญิงสุวรรณโสภา (ถึงชีพิตักษัยแล้ว) ๖ หม่อมเจ้าชายทองบรรณาการ

หม่อมเจ้าหญิงเม้าประพฤติการและรักษาองค์อย่างเสมอไม่ยิ่งหย่อน สมควรแก่เกียรติศักดิราชสกุล ทั้งมีหฤทัยโอบอ้อมอารีผู้น้อย เป็นที่เคารพและยำเกรง ทั้งต้องด้วยอัธยาศัยของผู้ใหญ่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕ ก็ทรงพระมหากรุณายกย่องเกียรติศักดิ์ไว้ในชั้นหม่อมเจ้าอันสูงศักดิ์ เมื่อรัตนโกสินทรศก ๑๑๒ (พ.ศ. ๒๔๓๖) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ เครื่องราชอิศริยากรณ์ฝ่ายใน ตติยจุลจอมเกล้า ถึง​รัตนโกสินทรศก ๑๑๙ (พ.ศ. ๒๔๔๓) พระราชทานเลื่อนชั้นตราขึ้นเป็น ทุติยจุลจอมเกล้า ถึงรัตนโกสินทรศก ๑๒๗ (พ.ศ. ๒๔๕๑) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ชั้น ๓ ครั้นถึงรัชกาลที่ ๖ ใน พ.ศ. ๒๔๕๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานเครื่องราชอิศริยากรณ์เลื่อนชั้นขึ้นเป็น ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ เป็นพระมหากรุณายกย่องไว้ในชั้นสูงของเครื่องราชอิศริยาภรณ์ฝ่ายในนอกพระราชฐาน ต่อมาเมื่อมีชนมายุมากขึ้นก็ยังเสด็จเข้าในพระราชฐานในการพระราชพิธีเสมอมา ถึงรัชกาลที่ ๗ ประชวรจนถึงอวัยวะทุพลภาพ ทั้งชราด้วย จึ่งมิได้เสด็จแห่งใด รักษา องค์อยู่ด้วยทางสัมมาปฏิบัติเสมอมา มีหฤทัยอันสุขุมประกอบด้วยเมตตากรุณาเป็นที่ตั้ง ย่อมเป็นที่นิยมของชนหมู่มากทุกชั้น ใน พ.ศ. ๒๔๗๘ เริ่มประชวรปัปผาสะพิการ มีอาการแต่ทรงกับซุด ถึงวันที่ ๒๔ ตุลาคม ถึงชีพิตักษัย มีชนมายุนับเรียงปีได้ ๗๘ ปี คิดตามสุริยคติกาลได้ ๗๗ ปี ๒๕ วัน ได้รับพระราชทานเครื่องประกอบเกียรติยศศพเต็มตามอย่างชั้นหม่อมเจ้าอันสูงศักดิ มีพระโกศราชวงศ์เป็นต้น

หม่อมเจ้าหญิงเม้า ทองแถม แม้มีชนมายุเข้าปัจฉิมวัยแล้วก็จริง แต่ความดีของท่านมีมาดังได้กล่าวมาแล้ว จึงทำให้เพิ่มความเสียดายและเศร้าโศรกมากขึ้น แก่ผู้ที่มีไมตรีจิตต์ต่อ​กัน และผู้ที่ได้รับความอุปการคุณตั้งแต่โอรสและนัดดาตลอดประยูรญาติ

กำหนดรับพระราชทานเพลิงศพที่วัดประทุมวนารามในวันที่ ๑๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๙ นี้ หม่อมเจ้าทองบรรณาการ ทองแถม โอรสผู้น้อย ขออุทิศส่วนกุศลที่ได้กระทำทั้งปวงนี้ มาถวายแก่หม่อมเจ้าหญิงเม้า ทองแถม ซึ่งเป็นมารดาอันเสด็จไปยังปรโลกแล้ว ขอจงเสด็จสู่สุคติภพนั้น