นิราศสุโขทัย
ประพันธ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๓
โดย
คุณหญิงส้มจีน เขื่อนเพ็ชรเสนา (ส้มจีน อุณหะนันทน์)
----------------------------
| นิราศรักหักใจจำไกลบ้าน | |
| ไปสุโขทัยเบื้องเมืองโบราณ | ชมสถานแถวทางให้สร่างใจ |
| ทั้งประสงค์ส่งพ่อเถียวเกี่ยวเป็นญาติ | ไปรับราชกิจวินิจฉัย |
| เป็นอัยการจังหวัดนัดกันไป | พออุทัยไขศรีฉวีเรือง |
| ที่ ๒๗ มิถุนาวันคลาคลาศ | พุทธศักราชสองพันต่อกันเนื่อง |
| สี่ร้อยเจ็ดสิบสามยามประเทือง | จึงย่างเยื้องยังหมู่ที่บูชา |
| จุดธูปเทียนน้อมเศียรกราบพุทธรูป | และจุดธูปที่อัฐิปริปากว่า |
| ขอลาไกลไปดูเมืองบูราณ์ | แล้วไคลคลาลงจากตึกรู้สึกงง |
| เห็นเด็ก ๆ เลี้ยงมาล้อมหน้าหลัง | ล้วนแต่ตั้งใจงามจะตามส่ง |
| คิดห่วงหลังห่วงหน้าพะว้าพะวง | ค่อยดำรงกายออกนอกประตู |
| ระทวยอ่อนถอนใจอาลัยเหลียว | เคยไปเที่ยวครั้งใดก็ไปคู่ |
| ไปคนเดียวเสียวเจตต์น้ำเนตร์พรู | มิได้ดูสิ่งใดหักใจจร |
| ๑/ ถึงสถานีใหญ่รถไฟจวน | จะออกล้วนเซ็งแซ่แลสลอน |
| เปนหลายสายย้ายพรากจากนคร | เรารีบจรพร้อมเสร็จรวมเจ็ดคน |
| นั่งที่สองของใช้ไปรถตู้ | ดูคนผู้ส่งรับกันสับสน |
| บ้างอวยชัยให้ล้วนส่วนมงคล | ส่งกันจนรถออกนอกชาลา |
| เป็นขบวน ๆ ไม่ป่วนปั่น | แต่ละคันท่วงทีมีสง่า |
| ควรภูมิใจไทยเจริญเพลิดเพลินตา | นับเวลายิ่งทวีบริบูรณ์ |
| ลอดสะพานกษัตริย์ศึกจารึกยศ | อันปรากฏเกียรติไว้มิให้สูญ |
| พระกำจัดไพรินทร์จนสิ้นมูล | ทรงเพิ่มพูนอำนาจของชาติไทย |
| เป็นดิเรกเอกราชชาติในโลก | อุปโภคสาระพันทันสมัย |
| พระสร้างทำบำรุงเป็นกรุงไกร | สืบมาให้ไปภายหน้าคุ้มฟ้าดิน |
| ๒/ มาถึงจิตรลัดดาสถานี | มิใช่ที่ชาวประชาอย่าถวิล |
| สำหรับพระราชะจอมนรินทร์ | เสด็จลินลาศตรงทรงรถไฟ |
| เห็นดุสิตคิดเหมือนได้ไปดุสิต | ชวลิตแลตลอดยอดไสว |
| พระที่นั่งดังสถานพิมานไชย | สวยดังไกรลาศสวรรค์อันรุ่งเรือง |
| เห็นโบสถ์วัดเบญจมบพิตร | แลวิจิตรสี่มุขแสงสุกเหลือง |
| ดังทองทาบปลาบปลั่งมะลังมะเลือง | สีกระเบื้องแลระยับจับนภางค์ |
| ฉันน้อมกายถวายอภิวาท | พระชินราชองค์ที่สองจำลองสร้าง |
| โปรดพิทักษ์รักษาทุกท่าทาง | ให้สำอางสำเร็จเจตนา |
| ข้าพเจ้าเขาทั้งหลายทุกชายหญิง | จงพ้นสิ่งโรคภัยให้ทั่วหน้า |
| มีดวงใจใสกระจ่างทางสัมมา | วัฒนาลาภล้ำอร่ามเรือง |
| ๓/ ถึงสามเสนไม่ได้ความเรื่องสามเสน | ใครประเคนชื่อไว้ไฉนเรื่อง |
| เอาพิมเสนแลกเกลือเห็นเหลือเปลือง | ล้วนแต่เครื่องเสียค่าราคาควร |
| ๔/ ถึงบางซื่อ ๆ ตรงลงว่าโง่ | โอ้พุทโธ่คิดมาก็น่าสรวล |
| ที่ตลบแตลงแต่งสำนวน | กลับชมชวนกันว่าอาจฉลาดดี |
| คนชนิดไหนนะเรียกฉลาด | ที่จอมปราชญ์ยกย่องว่าผ่องศรี |
| ถ้าจะมีใครโผล่โต้วาที | และทั้งมีกรรมการประหารความ |
| คงได้ฟังคารมอุดมแปลก | ต่างจะแหวกเอาชัยในสนาม |
| ต่างชี้เลศเหตุผลจนให้งาม | ซึ่งจะคร้ามปากกันนั้นไม่มี |
| ฉลาดใดไม่เหมือนการชาญฉลาด | รักษาอาตม์ให้ดำรงตรงวิถี |
| แห่งสัมมาอาชีวะนั่นแหละดี | มิได้มีอกุศลปนมลทิน |
| จึงควรนับว่าเป็นปราชญ์ฉลาดล้ำ | อันบาปกรรมมิให้เข้ากายสิ้น |
| ครองชีวิตสุขาเป็นอาจิณ | อยู่ในศีลซื่อสัตย์สวัสดี |
| เห็นตึกเตาเผาดินเป็นหินผง | แล้วขายส่งเฟื่องฟุ้งทั้งกรุงศรี |
| ทำสะพานบ้านเรือนเขื่อนกุฎี | แห้งเป็นศิลาแท่งแข็งแรงทน |
| บางซื่อนี้โรงมีทหารบก | ปลูกล้อมวกกว้างใหญ่ดั่งไพรสณฑ์ |
| มีทหารชาญชัยหลายกองพล | เป็นน่ายลยินดีบุรีเรา |
| ๕/ ถึงบางเขนเลนมากต้องลากเข็น | เรือติดเลนหรือเช่นเข็นซุงเสา |
| ก็พอจะเข็นได้สบายเบา | แต่ว่าเอาความรักนี้หนักครัน |
| ลงติดตรังฝังใจเข็นไม่ออก | ยิ่งกว่าตอกด้วยตะปูคิดดูขัน |
| บางทีถึงร่างกายวายชีวัน | เพราะรักนั้นมิได้สมอารมณ์ปอง |
| สมรักแล้วแคล้วคลาดนิราศร้าง | นี่อีกอย่างก็ระทมอกตรมหนอง |
| เป็นโรคร้ายหายยากมากทำนอง | ยิ่งตรอง ๆ เรื่องรักชักรำคาญ |
| ๖/ ถึงหลักสี่มีนาธัญญาไสว | ขอขอบใจชาวนามหาศาล |
| สู้เหนื่อยยากตรากตรำกระทำการ | ไถคราดหว่านเก็บเกี่ยวด้วยเรี่ยวแรง |
| การกินอยู่ดูทุเรศสมเพชเหลือ | กะปิเกลือปลาร้าน่าแสยง |
| นอนโรงจากฟากปูสู้ตะแคง | โคลนตมแห้งเกรอะกรังเขายังทน |
| เราลำบากยากใจอะไรหน่อย | บ่นตะบอยกันวันตั้งพันหน |
| มีที่อยู่ดังวิมานสำราญตน | กินดังปนเพ็ชร์ทองยังร้องคราง |
| เอาแต่สุขส่วนตัวทั่วทุกผอง | ขอเชิญมองดูคั่นคนชั้นล่าง |
| ตรองสักนิดคิดสักหน่อยอย่าปล่อยวาง | จะเห็นทางเพื่อนมนุษย์สดุดใจ |
| อันหลักสี่นี้นามยังงามอยู่ | หลักหนึ่งสองสามไม่รู้ไปอยู่ไหน |
| รัชกาลที่สี่มีพระทัย | บำรุงไพร่พลเมืองให้เฟื่องฟู |
| ให้ขุดคลองแยกจากคลองผดุง | ผ่านท้องทุ่งป่าละเมาะถึงเกาะคู่ |
| ตำบลบางปะอินถิ่นควรรู้ | ปักหลักไว้ให้ดูตลอดคลอง |
| หลักละ ๕๐ เส้นเป็นหลัก ๆ | ตั้งแต่หนึ่งถึงสำนักหลักที่สอง |
| ที่สามที่สี่ห้าหกเจ็ดเขตรอง ๆ | นับเกือบสองพันเส้นสร้างกว้าง ๕ วา |
| ราวร้อยเส้นเป็นมีศาลาพัก | ตัวไม้สักมุงกระเบื้องเขื่องอยู่หนา |
| เมื่อยังเยาว์เราได้เห็นเด่นนัยตา | แต่เวลานี้ไม่เห็นดังเช่นเคย |
| ทรงพระราชทานนามตามนุสรณ์ | ชื่อคลองเปรมประชากรสุนทรเฉลย |
| ชื่อตามหลักยักเป็นอื่นไม่คืนเลย | เหลือพิเปรยสี่กับหกก็ตกลง |
| อันบูราณสถานที่มีประวัติ | ถ้าเปลี่ยนผลัดชื่อใหม่ย่อมไหลหลง |
| ต้อนเรียนใหม่ไถ่ถามเพราะความงง | เอาไว้คงชื่อไม่ได้ไฉนหนา |
| ๗/ ถึงดอนเมืองเนืองนองกองเครื่องบิน | วิชาศิลปสิ่งนี้ดีหนักหนา |
| ชวนกันหัดให้จบทางนพภา | จะไปมาเร็วพลันเท่าทันการณ์ |
| มิควรกลัวตกดินสิ้นชีวิต | ความตายคิดไม่ปลาดชาติสังขาร |
| ถ้าถึงที่ชีวันอันตรธาน | อยู่กับบ้านมันก็มรณา |
| เป็นทหารนักบินควรยินดี | เกิดมามีโชคแก่ชาติศาสนา |
| ถ้ามาตรแม้นไพรีมาบีฑา | อาจรักษาปกป้องได้ว่องไว |
| แม้จะเสียชีวาตม์อย่างขลาดหลบ | ต้องรุกรบจนศัตรูสู้ไม่ได้ |
| ช่วยกันรักษาเอกราชของชาติไทย | ถาวรไว้ในหล้าคุ้งฟ้าดิน |
| ให้สมศักดิ์อัครฐานทหารกล้า | ยามเวลาสงบสมอารมณ์ถวิล |
| รีบฝึกหัดให้ชำนาญในการบิน | รอบรู้ถิ่นทั่วประเทศเขตของเรา |
| รู้ทางหนีทีไล่ย่อมได้เปรียบ | ไหวพริบเฉียบแหลมดีไม่มีเศร้า |
| สามัคคีมีไว้ไม่ใจเบา | แม้ภูเขาก็อาจสามารถทำลาย |
| ทหารบกทหารเรือและเสือป่า | ย่อมมีหน้าที่เหมือนกันดังมั่นหมาย |
| ควรไว้เกียรติศักดิ์หลักผู้ชาย | มิให้อายแก่เขาชาวโลกา |
| ดูเขาหรือคือบุคคลที่ต้นคิด | เพียรประดิษฐ์ยานยนตร์ด้นเวหา |
| มิได้เกรงตกตายวายชีวา | ทำจนสามารถเสร็จสำเร็จการ |
| โลกมนุษย์สุดประเสริฐเกิดชีวิต | นักประดิษฐ์ต่าง ๆ อย่างวิตถาร |
| ถ้าช่างคิดประดิษฐ์ทำเครื่องสำราญ | เครื่องประหารชีวิตไม่คิดทำ |
| มีเมตตาอารีเหมือนพี่น้อง | ใครขัดข้องช่วยชุบอุปถัมภ์ |
| โลกจะแสนสุขประเสริฐเลิศล้ำ | เหมือนหนึ่งสำนักสวรรค์ชั้นอินทรา |
| ทางซ้ายมือมีตลาดขนาดใหญ่ | ของกินใช้สารพันน่าหรรษา |
| ใกล้ทางรถทางน้ำส่ำนาวา | คลองเปรมประชากรขนานยานรถไฟ |
| ๘/ ถึงหลักหกจีนยกร่องทำสวน | แต่ผักล้วนแลลิ่วเป็นทิวไสว |
| ในท้องร่องปลูกข้าวไม่เปล่าไป | เขาทำได้ประโยชน์คล่องทั้งสองทาง |
| การขยันขันข้อแล้วหนอเจ๊ก | งานใหญ่เล็กไม่เลือกคลำทำทุกอย่าง |
| ที่สุดขนอุจจาระไม่ระคาง | ได้เงินอย่างเดียวนั้นเป็นชั้นดี |
| การหากินถูกอย่างทางสัมมา | ไม่เลวทรามต่ำช้าน่าบัดสี |
| การทุจริตมิจฉาชีพราคี | และเป็นที่อับอายขายหน้าตา |
| เห็นบัวหลวงตระการบานแฉล้ม | บ้างตูมแย้มงามเล่ห์ดังเลขา |
| สัตตบุศย์ผุดพ้นชลธาร์ | สัตตบันวรรณาน่ายินดี |
| สัตตบงกชสดใสวิลัยลักษณ์ | บัวเผื่อนสพักบัวผันกระชั้นสี |
| สะพรั่งพร้อมเยียยงจงกลมณี | ให้เปรมปรีดิ์เจริญเพลินกมล |
| ดอกไม้น้ำดอกไม้ดินสิ้นทั้งหลาย | ดอกกล้วยไม้กินน้ำค้างกลางเวหน |
| ล้วนเป็นเครื่องชูจิตยามพิศยล | กลิ่นระคนยั่วยวนชวนสำราญ |
| ความอยากชมดมกลิ่นถวิลหวัง | จึงปลูกฝังกันชุกแทบทุกบ้าน |
| ที่ใดมีผกาสุมามาลย์ | ดูสง่าพาบ้านโอฬารงาม |
| ๙/ คลองรังสิตพิศตรงไม่โค้งคด | มีการทดน้ำมาทำนาหลาม |
| มีคลองน้อยซอยสลับนับหนึ่งนาม | ไปจนสามสิบกว่าล้วนนาดี |
| มีประตูระวังปิดขังน้ำ | ถ้าเหลือล้ำระบายออกนอกวิถี |
| แต่น้ำรักไหลรวมท่วมฤดี | มิรู้ที่จะระบายให้คลายใจ |
| ๑๐/ มาถึงเชียงรากใหญ่ไฉนหรือ | จึงระบือชื่อเสียงเวียงที่ไหน |
| หรือเป็นเพียงตั้งรากแล้วจากไกล | ก็มิได้เห็นทรากของรากเลย |
| สถานที่ย่อมมีประวัติการณ์ | จึงเรียกขานตำบลนุสนธิ์เฉลย |
| ทั้งบกเรือเหนือใต้ใช้กันเคย | ไปมาเอ่ยชื่อเค้าได้เข้าใจ |
| เหมือนความดีความชั่วตัวบุคคล | แม้ร่างกายตายหล่นไปไหน ๆ |
| ชื่อยังรู้อยู่แจ้งทุกแห่งไป | ลมน้ำไฟก็มิอาจสามารถทำลาย |
| รถข้ามสะพานเหล็กรองก้องกระทบ | ดังตลบวับหวือหูอื้อหาย |
| ความเร็วของรถมองตาลาย | มิได้วายอาวรณ์อ่อนอารมณ์ |
| ๑๑/ มาถึงเชียงรากน้อยยิ่งสร้อยเศร้า | ไฉนเล่าจะทราบเรื่องเบื้องประถม |
| เชียงรากคู่อยู่ใกล้ไม่ระทม | เราโศรกซมเพราะคู่ไปอยู่ไกล |
| ข้ามสะพานเรียกร้องคลองเชียงราก | เสียงดังมากอีกเหมือนกันสนั่นไหว |
| รถหยุดหน้าสถานีค่อยมีใจ | ลืมอาลัยลืมตัวมัวแต่ดู |
| เขาขึ้นลงส่งรับกันสับสน | เดินมาชนถูกตัวและหัวหู |
| ไม่ถือโทษโกรธทำจำคำครู | เบียดเสียดสู้อดทนปนกันไป |
| เชียงรากหรือเชิงลากยากจะคิด | ถูกหรือผิดตามแต่จะแก้ไข |
| เขาเล่ายักษ์สถลมารพาลสุดใจ | หวังจะให้พระรถหมดชีวา |
| ทำประชวรกวนผัวดังตัวเปรต | สยายเกศกระสับกระส่ายทั้งซ้ายขวา |
| เอาข้าวเกรียบเรียบไว้ใต้ไสยา | แล้วครางว่ากระดูกลั่นจะบัลลัย |
| ทำฉอ้อนวอนทูลอาดูรดิ้น | ว่าเคยกินผลพฤกษาในป่าใหญ่ |
| มะม่วงผู้รู้หาวขาวอำไพ | มะนาวไซร้รู้โห่รสโอชา |
| จงโปรดให้พระรถทรงยศเดช | ไปแจ้งเหตุแก่เมรีที่ภูผา |
| ได้มากินก็จะสิ้นซึ่งโรคา | ซองสารานี้นำไปให้แก่นาง |
| พระราชางวยงงด้วยหลงไหล | ดำรัสใช้โอรสาไปป่ากว้าง |
| ฝ่ายพระรถขับม้ามาหลงทาง | จึงพักค้างที่กุฏีพระชีไพร |
| เห็นอักษรแก้ขยายชายภูสิต | ในลิขิตว่าผู้ถือหนังสือไข |
| ถึงกลางวันกินกลางวันอย่าพรั่นใจ | ถึงกลางคืนกลืนให้มันวายปราณ |
| พระฤๅษีสงสารกุมารน้อย | จึงแปลงถ้อยความใหม่ลงในสาร |
| ถึงกลางคืนรับกลางคืนให้ชื่นบาน | ถึงกลางวันพลันสมานการไมตรี |
| พระรถไปได้นางได้ดวงเนตร | ยาวิเศษหนีลับกลับกรุงศรี |
| พระบิตุรงค์ทราบความตามคดี | อสุรีมันแกล้งจำแลงมา |
| จึงลงโทษนางนั้นชีวันวาย | ราพณ์ร้ายกลายพักตร์เป็นยักษา |
| มีร่างกายใหญ่โตต้องโกลา | ลากใหญ่มาหยุดหน่อยลากน้อยไป |
| ต้องตัดกรรอนเช่นกันเป็นชิ้น | โลหิตนองกองดินดังธารไหล |
| ที่ตำบลขนกายมารร้ายไซร้ | พื้นผะไทแดงดลจนทุกวัน |
| ตรงเนื้อหนาผ่าวิ่นเป็นชิ้นจิ๋ว | เป็นแปดริ้วหิ้วหามตามขยัน |
| จึงเรียกแปดริ้วนามไปตามกัน | เท็จจริงนั้นอยู่แก่เขาผู้เล่ามา |
| ๑๒/ ถึงบางปะอินถิ่นเหมาะเป็นเกาะคู่ | พระราชวังตั้งอยู่ดูสง่า |
| แต่ตัวเราว้าเหว่อยู่เอกา | อนิจาเหมือนเกาะแกล้งเยาะเรา |
| มีคำกล่าวเล่าว่าเกาะนี้ | เดิมเป็นที่อาศัยอยู่ของผู้เฒ่า |
| มีบุตรหลานหลายกระท่อมล้วนย่อมเยาว์ | ปลูกน้ำเต้าฟักแฟงไว้แกงกิน |
| ที่ราบต่ำทำนาเป็นอาหาร | สุขสำราญตามทำนองของท้องถิ่น |
| มีหลานสาวขาวบางชื่อนางอิน | เขาเรียกถิ่นนี้เฉพาะเกาะเลนตม |
| ภายหลังมีสุริยวงศ์พระองค์หนึ่ง | เรือมาถึงหัวเกาะจำเพาะล่ม |
| เกิดพายุแรงกล้านาวาจม | ต้องระทมว่ายน้ำแทบจำตาย |
| ถึงตลิ่งทิ้งองค์ลงกับพื้น | จะเดินยืนไม่ไหวฤทัยหาย |
| เห็นแสงไฟกระท่อมน้อยอยู่พรอยพราย | เรียกโวยวายช่วยด้วยจะม้วยมรณ์ |
| พวกชายหญิงวิ่งไปเอาไฟส่อง | ช่วยกันประคองมาประทับลงกับหมอน |
| ได้สมสองนางอินครั้นทินกร | รุ่งแล้วจรกลับไปไม่ได้มา |
| ฝ่ายนางอินมีครรภ์ถ้วนกำหนด | คลอดโอรสงามพักตร์เป็นหนักหนา |
| ได้เจ็ดขวบองอาจประหลาดตา | ก็จัดพาไปถวายให้บิตุรงค์ |
| ครั้นเติบใหญ่ได้เป็นมหาอำมาตย์ | ในพระราชทินนามตามประสงค์ |
| เป็นเจ้าพระยากลาโหมสุริยวงศ์ | แล้วได้ดำรงสยามราชประสาททอง |
| ทรงสร้างวัดไชยชุมพลมงคลสถาน | ซึ่งพระองค์ท่านสมภพประสพสนอง |
| ชาวบ้านเรียกเกาะอออิน ๆ ครอง | บ้างเรียกร้องบางปะอินถิ่นพบกัน |
| อันเกาะนี้มีกษัตริย์หลายรัชช์ประทับ | สร้างสำหรับประพาสเปรมเกษมสันต์ |
| แล้วเลิกร้างห่างมาช้านานครั้น | พระทรงธรรม์มหาปียายง |
| วงศ์จักรีที่ห้าพระปราโมทย์ | พระองค์โปรดสร้างขนาดราชประสงค์ |
| พระที่นั่งใหญ่ ๆ เป็นหลายองค์ | ที่งามทรงเลื่องลือฝีมือไทย |
| พระที่นั่งไอศวรรย์ทิพยอาศน์ | เป็นปราสาทปลูกสร้างกลางสระใหญ่ |
| ที่เกาะนอกออกมหาชลาไหล | สร้างวัดไว้ท้ายเกาะเพราะศรัทธา |
| ทรงพระราชทานนามความพิเศษ | วัดนิเวศน์ธรรมประวัติจัดศึกษา |
| ให้พระสงฆ์เรียนร่ำพระธรรมมา | บำรุงพุทธศาสนาถาวรเนาว์ |
| ๑๓/ ถึงบางโพธิ ๆ มีที่ไหนแน่ | เห็นแต่แพปากคลองขายของข้าว |
| รถวิ่งข้ามสะพานปร๋อไม่รอเบา | ดูไม่เท่าไม่ทั่วของตัวคลอง |
| เลียบใกล้ทางข้างแม่น้ำเจ้าพระยา | เห็นนาวากลไฟแล่นไวว่อง |
| จูงเรือข้าวยาวยืดเป็นพืดมอง | บางขึ้นล่องขนสินค้าทั้งมาไป |
| ทางน้ำนั้นก็นั่งสบายไม่พายถ่อ | ทางบกก็ไม่ต้องเดินเพลินหรือไม่ |
| ถ้าไม่ต้องกินอาหารประการใด | จะสำราญบานใจไปทุกคน |
| การเหนื่อยยากกรากกรำทำทั้งสิ้น | เพราะต้องกินเป็นเหตุประเภทผล |
| จะนั่งนอนร้อนเร่าเฝ้ากังวล | จนวายชนม์นั่นแหละสิ้นถวิลปอง |
| ๑๔/ ถึงศรีอยุธยาเวลาสาย | น่าเสียดายกรุงเก่ามาเศร้าหมอง |
| เคยรุ่งเรืองจำรัสกษัตริย์ครอง | โอ้มาต้องกลับกลายเป็นไร่นา |
| ตำนานเก่าเล่าเรื่องแต่เบื้องก่อน | พระนครไพบูลย์พูนสุขา |
| แต่ครั้งหนึ่งไร้กษัตริย์ขัตติยา | พวกเสนาพร้อมเพรียงกันเสี่ยงเรือ |
| สุพรรณหงษ์เอกชัยไปตามน้ำ | ประหลาดล้ำเรือคว้างไปทางเหนือ |
| ดุจจะมีวิญญาณมาจานเจือ | ไปหยุดเกื้อกูลเผ่าพวกชาวนา |
| มีฝูงเด็กเลี้ยงโคบ้างโห่ร้อง | เล่นทำนองยกทัพรับอาสา |
| ตั้งหัวหน้าหนึ่งเป็นเจ้าชาวประชา | มีเสนาหมอบก้มประนมกร |
| เอาจอมปลวกต่างบัลลังก์นั่งบัญชา | ลงอาชญาผู้ผิดกิจสังหรณ์ |
| เอาต้นกกต่างดาบปราบฟันฟอน | ถูกคนนอนมรณาน่าอัศจรรย์ |
| พวกอำมาตย์ถ้วนทั่วเชิญหัวหน้า | ลงนาวาประโคมร้องฆ้องกลองสนั่น |
| ให้ครองศรีอโยธยาเป็นราชันย์ | ทรงนามนั้นสายน้ำผึ้งซึ่งก็มี |
| ว่าพระนามกษัตริย์สายน้ำผึ้ง | ครองกรุงถึงสุโขทัยหาใช่ที่นี่ |
| องค์เดียวกันหรือไฉนไม่ทราบดี | แต่ก็มีเรื่องเกี่ยวข้อเดียวกัน |
| ว่าไปได้ธิดามหาประเทศ | กรุงจีนเขตห่างไกลไอศวรรย์ |
| ได้เงินทองเภตราสารพรรณ | บริวารนั้นตามมาพาราไทย |
| ๑๕/ ถึงบางกระจะพระเสด็จนิเวศน์ก่อน | แล้วย้อนเสด็จกลับมารับใหม่ |
| พระนางสร้อยดอกหมากมิอยากไป | กลั้นพระทัยแดดิ้นจนสิ้นชนม์ |
| พระเจ้าสายน้ำผึ้งจึงให้สร้าง | วัดพระนางเชิงไว้ให้กุศล |
| ทั้งสร้างวัดกุฎีดาวคราวมงคล | นิรมลมเหษีมีศรัทธา |
| ทรงสร้างวัดมเหยงค์ยังคงอยู่ | สังเกตดูตามทางแนวข้างขวา |
| พระเจดีย์เรียงรายสุดสายตา | ล้วนมหาเจดีย์มีมากองค์ |
| จะเห็นได้ใช่ชั้นสามัญสร้าง | ชำรุดร้างไม่มีใครใจประสงค์ |
| แนวแม่น้ำเก่ายังอยู่เป็นคู่ตรง | แต่ในพงศาวดารข้ามฐานมา |
| จับเอาครั้งตั้งกรุงเทพ ฯ ทวาราวดี | ลงบัญชีปึกแผ่นไว้แน่นหนา |
| ยกเอานามบุรีศรีอยุธยา | รวมเข้ามากล้ำกลืนเป็นพื้นเดียว |
| ก็เริดร้างอย่างอนาถขาดชะตา | กลายเป็นป่าอีกไม่มีที่แลเหลียว |
| ความจริงคนละเมืองต่างเรื่องเจียว | คิดแล้วเหี่ยวแห้งใจครรไลลา |
| โอ้สิ่งใดก็ไม่เที่ยงทุกเยี่ยงอย่าง | จะก่อสร้างปึกแผ่นไว้แน่นหนา |
| ถึงหลอมเหล็กหล่อแล่นแผ่นศิลา | ก็ไม่ถาวรเที่ยงจะเถียงใย |
| มนุษย์เรากระดูกหนอเนื้อห่อหุ้ม | มันนิ่มนุ่มกระทบกระเทือนความเคลื่อนไหว |
| หรือจะอาจทนทานการณ์โลกัย | ย่อมบรรลัยเปื่อยเน่าไม่เนานาน |
| ความประพฤติดีและข้อทรลักษณ์ | นั่นแหละจักดำรงคงสัณฐาน |
| ไม่เปื่อยพังตั้งมั่นอันตรธาน | ตลอดกาลฟ้าดินจะสิ้นไป |
| ๑๖/ ถึงบ้านม้า ๆ ที่มีพยศ | ทั้งโกงคดเหลือกำลังจะรั้งไหว |
| ขืนขับขี่มีแต่จะแพ้ภัย | ไม่ขอใกล้กายาของม้าโกง |
| กลัวม้าร้ายควายขวิดไม่ชิดใกล้ | มันก็ไม่มีเรื่องเครื่องโขมง |
| คนทมิฬหินชาติอุบาทว์โครง | หลีกอยู่โพรงเขายังแผ่กระแสร์ลาม |
| เกิดเป็นคนยากจะพ้นวิกลเหตุ | ดังอยู่เขตรบระหว่างกลางสนาม |
| ล้วนแต่ศึกกึกก้องทำนองความ | มีสงครามกว่าชีวันจะบรรลัย |
| ๑๗/ นั่งรำพึงถึงระยะมาบพระจันทร์ | ยิ่งร้าวรัญจวนจิตพิศมัย |
| ดวงจันทร์แจ่มแรมกลับมืดลับไป | ข้างขึ้นได้กลับมาแจ่มแอร่มตา |
| แต่ดวงพักตร์ลักขณาลี้ลาลับ | มิได้กลับมาเหมือนจันทร์ดั้นเวหา |
| จะชมอื่นเอี่ยมโอ่ทั่วโลกา | ไม่เหมือนหน้าคนรักประจักษ์ใจ |
| ๑๘/ ถึงพระแก้วมิประสบพบพระแก้ว | แต่จิตแน่วถึงพระไม่ไถล |
| คำนึงถึงคุณพระรัตนตรัย | เป็นฉัตรชัยกั้นเกล้าทุกเช้าเย็น |
| ๑๙/ มาถึงบ้านพาชีที่ใหญ่กว้าง | รถหลีกทางรางไขว่น่าใคร่เห็น |
| มีโรงใหญ่ปลูกขวางคร่อมทางเป็น | กั้นร่มเช่นฝนแดดระแวดระวัง |
| รางรถค้อมอ้อมไปทั้งซ้ายขวา | ตัวสถานีวางอยู่กลางตั้ง |
| มีตลาดสองฟากดุจฉากประดัง | ใต้ทางยังมีอุโมงค์เป็นโพรงยาว |
| เดินได้ตลอดลอดทางกว้างวากว่า | คนไปมาทางนั้นกันอื้อฉาว |
| ได้ปลอดภัยรถไขว่กันระนาว | ถ้าเดินก้าวข้ามข้างบนรถชนตาย |
| เสียงจ๊อกแจ๊กจอแจกันแซ่ซ้อง | ขนข้าวของขึ้นลงกลัวหลงหาย |
| ที่รู้จักทักถามความต้นปลาย | บ้างเรียกฝ่ายไกลเพียงสุ้มเสียงเครือ |
| ดูอะไรไม่เห็นยุ่งเท่าพุงมนุษย์ | ช่างแสนสุดยุ่งยากลำบากเหลือ |
| พอรุ่งเช้างันงกทั้งบกเรือ | วุ่นจนเหงื่อเป็นน้ำมันทุกวันไป |
| บ้างขายค้าหากำไรได้ง่ายคล่อง | แลกเปลี่ยนของสุจริตติดนิสัย |
| บ้างทุจริตบิดงอไม่ขอใคร | เห็นถ้าได้เป็นประชิดไม่คิดอาย |
| บ้างขี้เกียจทำงานขอทานเขา | บ้างปล้นเอาซึ่งหน้าฆ่าเสียหาย |
| บ้างแย่งชิงวิ่งราวฉาวกระจาย | บ้างตะกายตลบแตลงตะแคงสิ้น |
| สุดแต่ได้เอาทั้งนั้นไม่หวั่นหวาด | ได้โอกาสแล้วไม่เลือกกะเดือกปลิ้น |
| มิได้มีจรรยาเป็นอาจิณ | พอได้กินได้ผดุงให้พุงเต็ม |
| การกินอยู่หมู่มนุษย์นี้สุดยาก | ต้องกินมากหลายประการคาวหวานเข้ม |
| ทั้งของอ่อนแข็งเคี้ยวรสเปรี้ยวเค็ม | ต้องและเล็มตามคอหอยน้อยเมื่อไร |
| จะบรรจุเรือกำปั่นสักพันหมื่น | ให้เต็มพื้นแล้วมิต้องเติมของใหม่ |
| บรรจุท้องมนุษย์นั้นทุกวันไป | ย่อมมิได้เต็มตามความยินดี |
| ๒๐/ ถึงหนองวิวาทอยู่ดีไม่วิวาท | เห็นต่างอาตม์ต่างอยู่ไม่สูสี |
| มนุษย์เราถ้าวิวาทขาดไมตรี | ไม่มีดีมีแต่ร้ายทำลายกัน |
| ทำอย่างใดจะให้เราเหล่ามนุษย์ | ละสมมุติโทโสไม่โมหันธ์ |
| ไม่อิจฉาพยาบาทขาดสัมพันธ์ | ยุติธรรมถ้วนทั่วทุกตัวคน |
| แม้ผิดบ้างพลั้งให้อภัยผิด | กระทำจิตมุ่งหมายฝ่ายกุศล |
| ไม่เบียนเบียดเสียดส่อก่อกังวล | จะมีผลสุขสานต์สำราญกัน |
| ๒๑/ ถึงท่าเรือเมื่อสัปบุรุษไปพุทธบาท | ที่ชายหาดเรือเรียงเคียงมหันต์ |
| ข้ามสะพานเหล็กรานสะท้านครัน | แล้วลอดขั้นสะพานไม้ครรไลคลา |
| เพราะที่ทางจอแจจำแก้ไข | กลัวรถไฟจะทับดับสังขาร์ |
| ช่างรอบคอบกอบโกยโปรยเมตตา | โมทนาสิ่งที่ทำดีกระไร |
| หน้าสถานีใหญ่รถไฟหยุด | สัปบุรุษเซ็งแซ่แลไสว |
| ทั้งทางบกทางนทีที่ใกล้ไกล | พากันไปล้นหลามตามมรรคา |
| มีรถไฟสายน้อยคอยรับส่ง | ฝ่าทุ่งดงเลียบเดินริมเนินผา |
| ผู้ที่ไปได้กุศลผลบูชา | ทั้งได้ค่าบรรเทิงสำเริงรมย์ |
| ไปเที่ยวเขาเข้าถ้ำดูน้ำบ่อ | ได้เคลียคลอรวยรินชื่นกลิ่นฉม |
| ซื้อของลาวชาวต้องสู้เที่ยวดูชม | ของบรมบูราณตระการครัน |
| ๒๒/ ถึงบ้านหมอ ๆ ยาหรือผ่าตัด | ช่วยกำจัดเชื้อโรคโศกกระศัลย์ |
| ให้สูญหายได้สนิทไม่ติดพัน | ไม่เห็นชั้นหมอกล้ามารับรอง |
| ไม่มีหมอท้อจิตคิดวิตก | โอ้เอ๋ยอกเราเห็นต้องเป็นหนอง |
| เพราะโรครักหมักหมมระทมมอง | หมดทางช่องเยียวยารักษาเลย |
| ๒๓/ ถึงหนองโดน ๆ อีกตั้งกระมังนี่ | โดนแต่ที่ทุกข์ซ้ำอีกกรรมเอ๋ย |
| มาจ่อตาว่าวุ่นดังคุ้นเคย | พลางเมินเฉยชมตลาดสะอาดตา |
| มีโรงพักตำรวจตรวจผิดจับ | คอยระงับความทุกข์เป็นสุขา |
| ตามแผ่นดินราบรื่นล้วนพื้นนา | มีมรรคาไปถึงซึ่งคีรี |
| ใกล้มณฑปบริสุทธิ์พุทธบาท | ประชาราษฎร์ครึกครื้นในพื้นที่ |
| ความเจริญเดินถึงพนาลี | ก็เพราะมีน้ำใช้ไม่กันดาร |
| ที่แห่งใดไร้น้ำสำคัญมาก | เจริญยากขัดสนผลอาหาร |
| ถ้ามีห้วยน้ำหนองคลองลำธาร | อาจตั้งบ้านตั้งหน้าการหากิน |
| ๒๔/ ถึงบ้านกลับคิดใคร่กลับไปบ้าน | เคยสำราญสถิตนิจสิน |
| มานั่งเมื่อยเหนื่อยตาดูป่าดิน | กว่าถึงถิ่นกำหนดรันทดใจ |
| ๒๕/ ถึงป่าหวาย ๆ เหนียวเป็นเกลียวเชือก | มีแอกเหนียวแน่นแค่นไม่ไหว |
| ไม่เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่แก่ผู้ใด | มีเงินไม่มีโชคแก่โลกเอย |
| ที่เหลือล้นขนเข้าไว้ไม่จ่ายแจก | ตายจะแบกเอาไปได้ไฉนเอ๋ย |
| คิดบางคนจนยากอ้าปากเงย | กินน้ำเคยนุ่งห่มโสมมมอม |
| ควรเมตตาการุณเจือจุนบ้าง | พอปะทังร่างกายที่ผ่ายผอม |
| เหมือนช่วยคนเรือล่มระทมงอม | กุศลย่อมจะได้หลายประการ |
| ๒๖/ มาถึงลพบุรีทวีเศร้า | เห็นทรากเก่าปรางค์ปราสาทราชฐาน |
| สร้างลำดับนับกษัตริย์หลายรัชกาล | เป็นบูราณนานครันกว่าพันปี |
| เดิมพระยากาวัณดิศราช | ให้พราหมณ์อำมาตย์มาสร้างถางถิ่นที่ |
| ตั้งปราสาทราชวังทั้งมณฑีร์ | สิบเก้าปีพร้อมพรั่งทั้งอาราม |
| เมื่อพุทธศกตกพันเศษสองส่วน | จุลสิบถ้วนระกาภาษาสยาม |
| เรียกว่าเมืองละโว้โสภณนาม | พันสี่สิบสามบรรจุธาตุพระศาสดา |
| จุลมีสี่สิบสองในปีเถาะ | อันงามเหมาะชูชาติศาสนา |
| ได้สองพรรษกษัตริย์ก็มรณา | ครั้นต่อมาพระยาศรีธรรมไตร |
| ปีฎกองค์ทรงภิเศกเจ้าไกรสรณ์ | ครองนครละโว้อันโตใหญ่ |
| แล้วก็มาพระยาจันทปโชติไซร้ | ต่อมานัยจะสูญสิ้นบุญญา |
| ภายหลังจึงพระนารายณ์มหาราช | โปรดประพาสเมืองละโว้อันโอ่อ่า |
| ให้สร้างซ่อมพร้อมหมดรจนา | เปลี่ยนนามว่าลพบุรีที่ยิ่งยง |
| พระเดชาอำนาจราชประวัติ | สารพัดสมพระราชประสงค์ |
| พอประชวรควรหรือหมดเดชยศลง | เป็นน่าสงสารเหตุสังเวชใจ |
| ต้องกำจัดตัดอำนาจราชศักดิ์ | ไม่ปกปักษ์ข้าหลวงทั้งปวงได้ |
| ทรงสลดรันทดพระหฤทัย | เอาธงชัยพระอรหันต์กันผดุง |
| ทรงอุทิศปรางค์ปราสาทราชมณฑีร์ | ให้เป็นที่สีมาเขตวิสุง |
| บวชเสวกสามสิบสองปองบำรุง | ได้สมมุ่งทุกคนพ้นไพรี |
| ยังเหลือแต่พระปิยะไม่ละราช | ฉลองบาทบงกชบทศรี |
| กตัญญูรู้กตเวที | พวกไพรีผลักตกฟกบัลลัย |
| เป็นกษัตริย์ขัตติยามหาเดช | ต่างประเทศทั้งหลายไม่กลายใกล้ |
| แต่เกิดมีศัตรูอยู่ภายใน | กระทำให้ราชอำนาจถึงขาดลอย |
| พิโรธล้ำดำรงองค์พระแสง | จะตัดแล่งกบฎให้ถดถอย |
| ไม่สมหวังด้วยกำลังพระองค์น้อย | วาโยพลอยพาท่านสวรรคต |
| ปลูกไม้ใหญ่ใกล้เรือนเหมือนเช่นว่า | ทับเคหาพังทะลายกระจายหมด |
| ขับขี่ม้าตัวดีมีพยศ | แต่ว่าหมดกำลังจะรั้งได้ |
| ลพบุรีมีตำนานหลายท่านสร้าง | แต่ก็ร้างแล้วกลับต่อก่อสร้างใหม่ |
| เป็นหลายครั้งหลายคราน่าอาลัย | ขอจงให้มีผู้สร้างอย่าร้างเลย |
| ข้างขวามือมีศาลพระกาฬสูง | มีพวกฝูงลิงไพรอาศัยเฉย |
| ตามต้นไม้ใหญ่น้อยคอยก้มเงย | คนที่เคยขึ้นไปไหว้พระกาฬ |
| ให้ขนมส้มกล้วยรวยกินเสมอ | ถ้าใครเผลอไม่ได้ให้อาหาร |
| เข้าแย่งของจากกายหลายประการ | แล้วทะยานเอาไปทิ้งไว้กิ่งไม้ |
| ต้องนำกล้วยอ้อยไปวางพลางเรียกหา | เอาคืนมาเถิดเจ้าเราเปลี่ยนให้ |
| รู้เหมือนคนเอามาวางอย่างเห็นใจ | รวบของไปกินพลางยื่นคางชู |
| บางทีขึ้นรถไฟไปเที่ยวป่า | นั่งหลังคาเต็มหมดไม่หดหู |
| คนไล่ขับกลับคนองจ้องตาดู | ตะคอกขู่เลิกคิ้วพริ้วร่างกาย |
| พอรถหยุดสถานีที่ประสงค์ | ก็เผ่นลงจากหลังคาเข้าป่าหาย |
| เที่ยวเสียสองสามคืนชื่นสบาย | แล้วก็ผายมาคอยท่าสถานี |
| พอรถไฟใช้จักรมาพักหยุด | ต่างรีบรุดขึ้นหลังคาไม่ล่าหนี |
| กลับยังที่เคยอยู่ลพบุรี | สัตว์ยังมีใจสมัครรักถิ่นครอง |
| เราเกิดมาเป็นมนุษย์สุดประเสริฐ | รักชาติเถิดบำรุงไว้อย่าให้หมอง |
| จงร่วมใจร่วมจิตคิดปรองดอง | อย่าคอยมองผิดกันฉะนั้นเลย |
| ๒๗/ ถึงตำบลโคกกระเทียมเรียมวิโยค | มาพบโคกกระเทียมซ้ำอีกกรรมเอ๋ย |
| หวลสะท้อนร้อนใจไม่สะเบย | จำแลเชยชมอื่นให้คืนคลาย |
| เห็นสีดินดาคล้ำดังหมึก | มีไพรพฤกษ์ทัศนาภูผาหลาย |
| เป็นแนวทิววิเวกเทียมเมฆพราย | จนสุดสายเนตรไม่หมดบรรพตเวียน |
| ๒๘/ ถึงหนองเต่าเท้าสั้นกระนั้นเต่า | แข่งเอาเจ้ากระต่ายแพ้พ่ายเลี่ยน |
| ถือขายาวก้าวไวไปจวนเจียน | แต่เต่าเพียรเดินไม่หย่อนถึงก่อนพลัน |
| ความเพียรดีมีตำราว่าไว้มาก | แต่มิอยากทำตามเป็นความขัน |
| ไม่เพียรหาเพียรแต่จ่ายทุกรายวัน | จะป้องกันความจนได้กลใด |
| ๒๙/ ถึงทรายขาว ๆ หรือดำในน้ำจิต | สุดที่จะพิศให้แจ้งแถลงไข |
| ที่ใจดำอำมหิตยิ่งพิษไฟ | ภายนอกใสขาวช่วงหลอกปวงชน |
| ที่ภายนอกมัวคล้ำแต่น้ำจิต | ขาวสนิทใจฉ่ำดังน้ำฝน |
| เห็นใครมีทุกข์ร้อนช่วยผ่อนปรน | ถ้าดูคนดูแต่ผิวมักพริ้วแพลง |
| ๓๐/ ถึงบ้านหมี่มี่ก้องมองระเหิด | เขาระเบิดภูผามาเป็นแผง |
| เสียงสนั่นลั่นเลื่อนสะเทือนแรง | เอาเหล็กแทงพะเนินตอกออกกระจาย |
| ที่เป็นก้อนคอนขนขึ้นบนรถ | ทำมีหมดทุกขนาดตามมาตรหมาย |
| พ่วงรถไฟยาวยืดไม่ฝืดคลาย | ส่งไปขายตามระยะพระนคร |
| เขามีเพียรไม่น้อยขุดต่อยหิน | เราขุดดินง่าย ๆ ไม่สังหรณ์ |
| ร้องลำบากยากเหนื่อยเมื่อยบาทกร | จะนั่งนอนคอยถ้าเวลาตาย |
| ศิลาแข็งแกร่งกล้าหนาแน่นสุด | เขายังอุตส่าห์ทะยอยงัดต่อยขาย |
| หวังได้เงินมาบำรุงผดุงกาย | ให้สบายพูลสวัสดิ์วัฒนา |
| ๓๑/ ถึงห้วยแก้วเงินหรือคือเหมือนแก้ว | ถ้ามีแล้วก็อาจปรารถนา |
| นึกสิ่งใดได้สิ่งนั้นทันวิญญาณ์ | เขาบูชาเงินกันทุกวันมี |
| จะเลวทรามต่ำช้าถ้ามีทรัพย์ | เขามักนับว่าเลิศประเสริฐศรี |
| ที่ยากจนค่นแค้นถึงแสนดี | เขาไม่ชี้เชิดชมนิยมยิน |
| ๓๒/ ถึงจันเสนชื่อแฝงจันแดงแน่ | เป็นยาแก้โรคภัยได้ทั้งสิ้น |
| กล่าวกันว่าถ้าใครได้ไปกิน | จะมีอินทรียอ้วนเป็นนวลแดง |
| ไม่รู้แก่รู้ป่วยสวยเสมอ | หาไม่เจอกันสักคราเป็นน่าแหนง |
| ถ้าฉันพบจะผจญขนเต็มแรง | เอามาแบ่งให้ทุกคนได้ฝนกิน |
| ไม่เจ็บป่วยสวยแท้ไม่แก่เฒ่า | มนุษยเราก็จะสมอารมณ์ถวิล |
| จะมีสุขสำราญปานเมืองอินทร์ | จะแสนยินดีตัวทั่วทุกมวล |
| ๓๓/ ถึงช่องแคแลบุกค้นทุกช่อง | ไม่เห็นร่องรอยใดฤทัยหวล |
| รถสะท้อนร้อนอบนั่งซบซวน | ยิ่งเรรวนใจหวามมาตามทาง |
| ๓๔/ ถึงตำบลบ้านตาคลีนี้ประหลาด | แผ่นดินดาษแดงทั่วไม่มัวหมาง |
| พฤกษาเขียวเกียวกลมสมสำอางค์ | ๓๕/ ถึงห้วยหวายดินก็อย่างแดงต่างกัน |
| สีชมภูดูงามอร่ามฉาย | ๓๖/ บ้านหนองโพธิดินก็คล้ายกับที่นั่น |
| แต่แดงสีมีคล้ำเป็นสำคัญ | ๓๗/ บ้านหัวงิ้วก็เช่นนั้นช่างขันจริง |
| สี่ตำบลนี้กระมังครั้งพระรถ | ฆ่ารากษสตัดแล่งเป็นแง่งขิง |
| ว่าเลือดนองพสุธาน่าประวิง | มาเห็นสิ่งสีดินให้กินใจ |
| ๓๘/ มาถึงบ้านมะกอกยิ่งชอกช้ำ | ดังใครนำกรดมากรอกทุกซอกใส่ |
| ปวดระทมโทมนัสดวงหฤทัย | โอ้เวรใดแน่หนอมาทรมาน |
| ๓๙/ มาถึงบ้านเขาทองมองดูถิ่น | เป็นเนินดินเหลืองแดงแข่งขนาน |
| รถไฟไปกลางเนินเหินทะยาน | ๔๐/ ถึงสถานอ่างหินดินธรรมดา |
| เถาวัลย์วกกกพันวรรณพฤกษ์ | เป็นเซิงซึกซึ้งไปไกลหนักหนา |
| ทั้งสองข้างป่าชัฏริมรัถยา | สกุณาเคียงคลอกันจอแจ |
| เหมือนจะทักถามเราเจียวเจ้านก | พลอยวิตกเห็นเรานั่งเศร้าแน่ |
| โอปักษียังมีแก่ใจแท้ | มนุษย์แชเชือนชาไม่การุณ |
| ๔๑/ ถึงหนองปลิง ๆ ทากต้องบากบิด | กลัวเกาะติดทำให้หัวใจขุ่น |
| สูบโลหิตสด ๆ ให้หมดทุน | หลงวายวุ่นลงหนองจะต้องคราง |
| ๔๒/ มาถึงปากน้ำโพโกลาหล | เสียงผู้คนเซ็งแซ่แลสล้าง |
| รถหยุดยั้งบ้างลงบ้างตรงทาง | บ้างขนพลางหาบขนปนกันไป |
| บ้างขายของร้องถามตามหน้าต่าง | ชูของพลางเชิญดูหมูเป็ดไก่ |
| หมี่ก๊วยเตี๋ยวข้าวผัดถนัดใจ | ข้าวต้มใส่ชามช้อนร้อน ๆ ดี |
| ทั้งข้าวโภชน์ข้าวหมากอ้อยและน้อยหน่า | เสียงจ๊ะจ๋าซื้อกันสนั่นมี่ |
| ได้ลงเดินชมจังหวัดฝั่งนที | เรือแพมีคับคั่งสองฝั่งชล |
| เป็นทางร่วมรวมสามแม่น้ำมา | เป็นแม่น้ำเจ้าพระยาโอฬาร์ผล |
| ได้ชื่นชุ่มภูมิพื้นรื่นกมล | ประชาชนขายซื้อกันอื้ออึง |
| ตลาดนี้สำคัญมากทางภาคเหนือ | ทั้งบกเรือเป็นแอ่งที่แข็งขึง |
| ขนสินค้าคับคั่งเสียงตังตึง | บ้างฉุดดึงไม้ซุงมุ่งทำแพ |
| นับพันหมื่นดื่นดาษดูกลาดกลุ้ม | เป็นที่ประชุมซื้อขายกระจายแพร่ |
| บ้างค้าซุงเป็นเศรษฐีก็มีแท้ | บ้างค้าแพฝรั่งแขกจนแหลกลาญ |
| การค้าขายถ้าไม่มีไหวพริบ | ย่อมจะฉิบหายป่นธนสาร |
| ไหวพริบไม่มีตำราและอาจารย์ | จะสอนอ่านเขียนให้ได้วิชา |
| ไหวพริบอาจเกิดจากเหตุสังเกตทั่ว | สิ่งดีชั่วเลวงามตามยะถา |
| บรรดาได้เห็นรู้ทางหูตา | พิจารณาโดยสุขุมมิสุ่มไป |
| จะบังเกิดวิทยาอันสามารถ | ประจำอาตม์เป็นนิจติดนิสัย |
| เมื่อได้ยินได้เห็นการเช่นใด | ย่อมมีไหวพริบผับโดยฉับพลัน |
| จะขอกล่าวเปรียบเทียบไว้ | ถึงศรีธนนชัยคนขยัน |
| เป็นตลกหลวงสำคัญ | ปัจจุบันคิดคล่องไม่ต้องนาน |
| ทรงธรรม์พันวษาลงสรง | สนานองค์ในท้องธารละหาน |
| จึงมีพระราชโองการ | ธนนชัยเจ้าชาญปรีชา |
| ถ้าเองหลอกข้าขึ้นฝั่งได้ | จะตั้งให้ยงยศปรากฏหล้า |
| หลอกไม่ได้ไม่ไว้ชีวา | เร่งว่าเร็วพลันจะบรรลัย |
| ธนนชัยไม่พรั่นหวั่นไหว | บังคมทูลยอหัตถ์บัดใจ |
| ชีวิตอยู่ใต้บาทบงก์ | แม้พระเสด็จขึ้นฝั่งก่อน |
| พอจะวอนทูลให้กลับไปสรง | นี่จนเกล้าอยู่เพราะรู้องค์ |
| แล้วแต่ทรงกรุณาข้าธุลี | |
| กรุงกษัตริย์ตรัสว่าถ้าเช่นนั้น | ข้าจะผันผายขึ้นพื้นที่ |
| จึงเสด็จจากฟากวารี | อ้ายอวดดีจะหลอกบอกมา |
| ธนนชัยกราบปลกยกมือตั้ง | รับสั่งให้หลอกออกจากท่า |
| ก็ลวงองค์ขึ้นฝั่งดังจินดา | พระกลับมารับสั่งดังนี้ |
| จะให้ลวงล่อต่อไป | เล่นกับไฟไม่พ้นเป็นผี |
| ผู้อื่นจะชอบตอบคดี | พระองค์มีคุณตอบไม่ชอบทาง |
| พระรู้สึกเสียกลธนนชัย | โปรดอภัยไม่ทรงอางขนาง |
| เสด็จกลับขึ้นคืนปรางค์ | ประทานรางวัลล้นธนนชัย |
| ดำรัสชมสมกายชายชาติ | สามารถเอากูแพ้รู้ได้ |
| มีไหวพริบดีนี่กระไร | คนใดมีวิชาสารพัน |
| แต่ไหวพริบปัจจุบันไม่ทันเพื่อน | มัวคิดฝันเฝือนเหมือนฝัน |
| เสียประโยชน์โทษขำสำคัญ | ไม่ทันทีที่เขาผู้เชาว์ไว |
| ดูแต่พระมหากษัตริย์ยังตรัสชม | ผู้อุดมปฏิภาณวิตถารใหญ่ |
| ชมนิยมชมชอบระบอบนัย | ซึ่งมิใช่เอาคารมเที่ยวข่มกัน |
| รถหยุดสิบนาฑีที่กำหนด | แล้วเคลื่อนรถจากตอนนครสวรรค์ |
| ตามทางนี้ดีเหมาะเพาะปลูกกัน | กล้วยแลพันธุ์ข้าวโภชน์ประโยชน์รวย |
| ที่ขายสดเหลือมากก็ตากแห้ง | ขั้วขายแพงราคาดีกว่ากล้วย |
| เขาปลูกกันแลตลอดยอดระทวย | พระพายชวยริ้ว ๆ เหมือนทิวธง |
| ๔๓/ บ้านทับกฤช ๆ แขกแปลกภาษา | ดูไม่น่าจะคมสมประสงค์ |
| ดาบของไทยใสขาวแบนยาวตรง | ใครเห็นทรงยำเยงกลัวเกรงคม |
| อันคมกฤชคมดาบย่อมทราบฤทธิ์ | แต่ดวงจิตคมเข้มทั้งเค็มขม |
| เห็นสุดรู้อยู่ลับดังจับลม | ไม่นั่งงมก็เหมือนนั่งรู้อย่างใด |
| ๔๔/ มาถึงคลองปลากดกำสรดเศร้า | ให้ง่วงเหงาแทบกับจะหลับไหล |
| ตาไม่หลับแต่กลับเป็นหลับใน | จนรถไฟถึงชุมแสงจึงแจ้งการ |
| สถานีผู้คนดูล้นหลาม | บ้างหิ้วหามขึ้นลงส่งเสียงฉาน |
| ตลาดยาวยืดตั้งใกล้ฝั่งธาร | แม่น้ำน่านเรือแพเซ็งแซ่จริง |
| ทั้งตลาดหันหน้ามาทางรถ | ขายของสดของแห้งสุดแจ้งสิ่ง |
| ยุ้งข้าวเจ๊กมากหนักหนามองตาวิง | คอยแย่งชิงซื้อข้าวของชาวไทย |
| บรรทุกข้าวมาทางเกวียนเดียรดาษ | เป็นตลาดข้าวแท้แลไสว |
| เจ๊กห้ามขนเป็นพัลวันไป | ใส่ยุ้งไว้เต็มรักกักราคา |
| คอยฟังว่าราคาดีแล้วพี่เจ๊ก | ก็ขายเขกเต็มแรงไม่แกล้งว่า |
| ทั้งพ่อพวกโรงสีก็ปรีดา | แต่ชาวนาเหนื่อยมากกลับยากจน |
| เขาจนทรัพย์ขัดสนเพียรขวนขวาย | ก็เหือดหายจนได้กำไรผล |
| ฉันจนจิตคิดตั้งหวังกมล | มิได้พ้นจนใจแทบวายปราณ |
| ๔๕/ ครั้นถึงบ้านวังกร่างค่อยสร่างหลับ | แต่กระสับกระส่ายหลายสถาน |
| ให้ปวดเศียรเวียนวิงนิ่งรำคาญ | ไม่อุทานนั่งมองตามช่องแกล |
| ๔๖/ แต่นิ่งยลถึงตำบลบางมูลนาค | บ้านเรือนมากสะพรั่งฝั่งกระแสร์ |
| ตลาดบกทางน้ำส่ำเรือแพ | ฉางข้าวแลวัดวาสถานี |
| คนขึ้นลงขายค้ากันหนาแน่น | ตามพื้นแผ่นดินแดงทุกแห่งที่ |
| มีเกล็ดกล่าวว่านาคจากวารี | แปลงอินทรีย์เป็นนางสำอางค์ตา |
| มาภิรมย์สมพาสชาติมนุษย์ | จนเกิดบุตรผิดอย่างต่างภาษา |
| เป็นไข่ฟองใหญ่ประหลาดชาตินาคา | แล้วหายหน้าไม่มีใครที่ได้พบ |
| ฝ่ายฟองไข่อยู่ชายกระแสสินธุ์ | กะเทาะบิ่นขยายคลายประกบ |
| เป็นเด็กชายงามสะอ้านอาการครบ | ออกนั่งตบน้ำเล่นน่าเอ็นดู |
| พากันนำไปถวายเด็กชายประหลาด | ก็องอาจเดินได้ในผลู |
| พระราชาปราโมทย์โปรดเชิดชู | เลี้ยงไว้อยู่เป็นโอรสยศไกร |
| ภายหลังบุตรภุชชงค์ผู้ทรงเดช | ได้ประเวศพนาพฤกษาไสว |
| ลงบังคนบ้างบ่นเหม็นกระไร | ขัดพระทัยสาปต้องเป็นของกลืน |
| ซึ่งติว่าเฝื่อนเหม็นจงเห็นหอม | อย่าให้ยอมกินสวัสดิ์จงขัดขืน |
| ให้หนามเหนียวเกี่ยวยับดังสับฟืน | จึงได้กลิ่นเนื้ออยากทำปากบอน |
| พระวาจาประสิทธิ์สฤษดิ์ผล | เกิดเป็นต้นชูดอกออกสลอน |
| คือทุเรียนเดียรดาษกลาดดินดอน | ยังอีกตอนว่านั่งฝั่งคงคา |
| ทรงเสวยโภชนามีปลาทอด | พระหัตถ์สอดแกะกระทั้งหมดมังสา |
| ยังแต่ก้างพระวางในธารา | ดำรัสปลาว่ายไปในสายชล |
| ก้างปลากลายว่ายน้ำบ้างดำผุด | คนสมมุติเรียกนามตามนุสนธิ์ |
| ว่าพระร่วง ๆ มาแต่ฟ้าบน | จึงฝูงคนเรียกมูลนาคติดปากมา |
| แต่พระราชพงศาวดารเหนือ | ว่ากษัตริย์ชาติเชื้อพราหมณ์นาถา |
| นามอภัยคามมุนีศิลาจาริ์ | ไปรักษาองค์ศีลอภิญญาณ |
| ที่เขาใหญ่ไกลปราสาทราชนิเวศน์ | นาคแปลงเพศเป็นกัลยามาสมาน |
| พระชื่นชมนางนั้นเจ็ดวันวาร | นางกราบกราบทูลลาท้าวอาลัย |
| พระราชทานประวิชภูษิตทรง | ไว้ต่างองค์จงคิดพิศมัย |
| นางนาคาลาย่างลับร่างไป | ภูวนัยเศร้าสอื้นกลับคืนวัง |
| ฝ่ายนาคีมีครรภ์แต่วันจาก | มาคลอดฝากผู้ใดไม่สมหวัง |
| พระฤๅษีหนีไปไม่จิรัง | นางทรุดนั่งแหวนผูกกรลูกยา |
| ทั้งผ้าทรงวงพันกระสันห่อ | ของ ๆ พ่อให้อยู่ดูต่างหน้า |
| แล้ววางไว้ในบรรณศาลา | พรานป่ามาพบกุมารสงสารครัน |
| พาไปเลี้ยงเพียงบุตรสุดถนอม | อยู่กระท่อมตามยากสู้บากบั่น |
| สองคนกับภรรยาไม่อาธรรม์ | แต่ช่วยกันเลี้ยงมาได้กว่าปี |
| มาวันหนึ่งจึงท้าวอภัยราช | สร้างปราสาทเพิ่มเติมเฉลิมศรี |
| อำมาตย์จึงเกณฑ์เหล่าชาวบุรี | ทำหน้าที่ถากไม้ไสกระดาน |
| ฝ่ายนายช่างตั้งเสาเอาขื่อทอด | แล้วยกยอดปรางค์รวมสวมประสาน |
| ติดทวยเทพประณมพรหมประธาน | ครุฑทะยานเหนี่ยวพระยาวาสุกรี |
| อันเครื่องบนต่าง ๆ วางสำเร็จ | ทั้งมุขเด็จบุษบกยกขึ้นที่ |
| ยังอยู่แต่พื้นล่างทางปัตพี | รีบทวีแรงแต่งทุกแห่งการ |
| ฝ่ายพรานป่ามาทำประจำกิจ | เป็นห่วงคิดถึงบุตรสุดสงสาร |
| ให้ภรรยาพาเอาเจ้ากุมาร | พักชายชานปราสาทชัยในเวลา |
| สุริยงค์ส่งแสงอันแรงร้อน | ต้องเด็กอ่อนเหงื่อหลั่งตามมังสา |
| องค์ปราสาทไหวหวั่นเอนหันมา | ให้ฉายาร่มทรงองค์กุมาร |
| พระจอมเจ้านครินทร์ปิ่นประเทศ | ได้ยลเหตุอัศจรรย์จึงบรรหาร |
| ให้สอบถามได้ความของประทาน | ภูษาสร้านธำมะรงไม่สงกา |
| ท้าวปราโมทย์โปรดประกาศราชโอรส | ให้ทรงยศอำนาจวาสนา |
| ครั้นต่อไปได้เป็นพระราชา | คนเรียกว่าพระร่วงตามท่วงที |
| คนละองค์หรือองค์เดียวกันแน่ | สุดจะแก้ปัญหาว่าคงที่ |
| เพราะต่างคนต่างก็ว่าตำราดี | ตามแต่มีความเห็นกันเช่นใด |
| ๔๗/ ดงตะขบไม่ประสบตะขบต้น | เขาว่าคนขบไม่แตกแปลกหรือไม่ |
| ผลมะตูมแข็งนอกออกง่ายใจ | มะกอกในแข็งกระด้างช่างต่างกัน |
| เมื่อพิเคราะห์ดูต้นผลไม้ | ช่างกระไรธรรมชาติประสาทสรรค์ |
| มีลูกมิได้ผิดชนิดพันธุ์ | เป็นที่มั่นหมายแน่มิแปรปรวน |
| จะปลูกฝังหวังผลต้นอะไร | ก็ย่อมได้รับผลไม่พ้นส่วน |
| ลูกสิงห์สัตว์จัตุบาทอาจคำนวณ | มีลูกล้วนเหมือนพันธุ์ไม่ผันแปร |
| แต่ส่วนลูกมนุษย์สุดมุ่งหมาย | มักกลับกลายกล่นเกลื่อนไม่เหมือนแม่ |
| ไม่เหมือนพ่อหนอช่างน่าชังแท้ | ควรหรือแชเชือนไปไกลพืชพันธุ์ |
| ที่ลูกดีมีหน้าพาตระกูล | เรืองจรูญดังผ่านพิมานสวรรค์ |
| ที่ลูกชั่วตัวมารผลาญฉกรรจ์ | ครอบครัวนั้นก็ต้องตรมหนองบวม |
| ๔๘/ ถึงตำบลสะพานหินถิ่นสถาน | อันสะพานเหมือนวิชารีบหาสวม |
| ใส่กายตนขนควบเร่งรวบรวม | มัวแต่ต้วมเตี้ยมช้าหาไม่ทัน |
| รวยวิชาถ้ามีอุปสรรค | วิชาชักจูงตนพ้นอาถรรพ์ |
| ข้ามกันดารผ่านขุ่นคุณอนันต์ | ช่วยเลื่อนชั้นถานาลาภาพูน |
| ๔๙/ มาถึงบ้านคลองลาวกล่าวสำเนียก | ช่างมาเรียกคลองลาวให้เค้าสูญ |
| ควรเรียกร้องคลองไทยให้ไพบูลย์ | สืบประยูรเผ่าพงษ์ของวงศ์ไทย |
| ๕๐/ ถึงหัวดงพงรกปกคลุมเครือ | น่าเกรงเสือจะมาอยู่อาศัย |
| เรามานั่งพร้อมหมดบนรถไฟ | สัตว์ร้ายไม่หาญกล้ามาราวี |
| แต่มนุษย์สุทธิชาติอนาถหลาย | ควรหรือกลายชาติเชื้อเป็นเสือหมี |
| อยู่บ้านเรือนนอนสบายไม่ว่าดี | ต้องหลบหนีกระดอนไปนอนดิน |
| หนุนรากไม้ใบหญ้าต่างผ้าหมอน | ต้องซุกซ่อนแอบตัวกลัวหัวบิ่น |
| ทั้งอดอยากปากแห้งแย่งเขากิน | มดยุงริ้นกัดตอมจนผอมโซ |
| เที่ยวฆ่าปล้นซนทำกรรมอุบาทว์ | ไม่พ้นราชอาชญามาอะโข |
| ประพฤติดีมีสัมมากัมมันโต | จะภิญโญดีกว่าเจือเสือเป็นพาล |
| การเข้าใจตัวเองว่าเก่งกาจ | ทำอำนาจวางโตอวดโวหาร |
| เที่ยวขัดใจขัดคอก่อรำคาญ | ที่เขาคร้านหลีกตัวว่ากลัวตน |
| ยิ่งโอหังบังอาจประมาทหมิ่น | ไม่มองดินมองแต่ฟ้าคอยท่าฝน |
| ไม่ทำมาหากินปลอกปลิ้นชน | ไหนจะพ้นเวรกรรมนำบันดาล |
| ๕๑/ บ้านวังกลมสร้างแต่ปางไหน | ก็มิได้แจ้งเค้าสำเนาสาร |
| หรือจะเป็นวังวลชลธาร | ไม่ทราบการณ์เลยไม่ใส่ใจจำ |
| ๕๒/ ถึงพิจิตรคิดคนึงถึงขุนแผน | ชมว่าแสนเป็นเจ้าชู้ดูไม่ขำ |
| จากนางพิมไปทัพกลับมาทำ | ให้พิมช้ำใจร้าวเพราะลาวทอง |
| เรือมาถึงบันไดไม่ขึ้นบ้าน | ไม่สมานพิมให้คลายเศร้าหมอง |
| หล่อนละห้อยคอยท่าน้ำตานอง | ไม่เข้าห้องหอขุนช้างอย่างเห็นใจ |
| เพราะความรักขุนแผนแสนสวาท | แม่เกรี้ยวกราดเฆี่ยนป่นสู้ทนได้ |
| รู้ผัวกลับวิ่งมารับถึงบันได | ขุนแผนไม่เที่ยงธรรมนำเหตุเอง |
| แล้วกลับมาพาหนีสู่พิจิตร | นี่ก็ผิดอีกกรรมทำข่มเหง |
| พระไวยรับแม่มาหากริ่งเกรง | กลับใช้เพลงเจ้าชู้อีกไม่หลีกกลัว |
| กระทำจนวันทองต้องโทษตาย | ขุนแผนร้ายวันทองจึงต้องชั่ว |
| พระพันวษาก็กระไรไปพันพัว | เรื่องส่วนตัวเอาเขาฆ่าน่าราคาญ |
| จะฆ่ากันให้บรรลัยทำไมหนา | คนเกิดมาต้องตายเองเพลงสังขาร |
| ใครจะอยู่คู่ฟ้าสุธาธาร | ไม่ช้านานเท่าใดในระวาง |
| พิจิตรมีเมืองโบราณนัยการกล่าว | ว่าลูกท้าวโคตะบองปกครองสร้าง |
| ยังมีทรากอิฐกำแพงพอแจ้งทาง | เมืองวัดร้างหญ้ารกขึ้นปกคลุม |
| พิจิตรใหม่ย้ายมาอยู่แม่น้ำน่าน | ภูมิสถานใหญ่กว้างอย่างสุขุม |
| มีบึงมากนักหนาข้าวปลาชุม | เพราะน้ำชุ่มชื้นชะกสิการ |
| เดิมชื่อเมืองสระหลวงทะบวงเก่า | พื้นที่เล่าใหญ่โตระโหฐาน |
| มีบึงใหญ่ดังทะเลคะเนการ | กว้างประมาณเจ็ดพันไร่น่าใคร่ชม |
| ปลูกบัวหลวงช่วงโชติประโยชน์หลาย | เก็บเมล็ดขายบรรทุกเกวียนเดียรดาษถม |
| เป็นสินค้าหากำไรได้อุดม | ควรนิยมกันปองแต่ของไทย |
| เมล็ดบัวกินดีมีกำลัง | ทำได้ทั้งคาวหวานสมานไส้ |
| ทำเป็นแป้งแห้งเก็บไปกินไกล | ดัดแปลงได้โอชาสารพัน |
| อุตริตริอย่างใดอยากให้บอก | ซื้อของนอกกินกันเล่นไม่เห็นขัน |
| ให้เงินทองล่องไหลไปทุกวัน | ค่าน้ำมันเราก็แย่ยังแส่กิน |
| การกินอยู่ฟูฟ่องเป็นของง่าย | การหาเงินยากหลายแทบตายสิ้น |
| เห็นแต่กินพล่อย ๆ อร่อยลิ้น | มิได้จินตนานัยตรวจไตร่ตรอง |
| ๕๑/ ถึงท่าฬ่อล่อหลอกกันออกฉาว | ให้นึกหนาวร้อนตัวกลัวสยอง |
| กลัวทั้งล่อทั้งชนขนหัวพอง | ขอจงผ่องพ้นล่อจนมรณา |
| ๕๒/ บ้านกระท่อมคิดดูอยู่กระท่อม | มีกินพร้อมนุ่งห่มพอสมหน้า |
| ไม่มีหนี้ไม่มีผู้บีฑา | ก็ดีกว่าอยู่สถานบ้านโต ๆ |
| แต่ขัดสนจนทวีเจ้าหนี้แหนบ | เหมือนคับแคบทั้งศัตรูก็ขู่โห่ |
| งานสะบักสะบอมเผือดผอมโซ | ต้องโอดโอ้ประดาษอนาถตา |
| ไร้วิชาอาหารกันดารกิจ | สิ้นลาภยศหมดมิตรเสน่หา |
| ถึงอยู่ตึกเจ็ดชั้นสุวรรณทา | ก็ไม่ผาสุกจิตเหมือนติดกรง |
| ๕๓/ ถึงแม้เทียบเห็นแต่ป่าไร่นาน้อย | ตะวันคล้อยลับไม้ไพรระหง |
| ให้หวิว ๆ รันทดสลดทรง | นั่งบรรจงตัวไปหัวใจลอย |
| ๕๔/ ถึงบ้านใหม่เขาปองแต่ของใหม่ | ของเก่าไม่รักษาน่าละห้อย |
| เห็นเป็นเก่าแก่แล้วยังนั่งตะบอย | ยังไม่ค่อยจะตายช่างร้ายจริง |
| อันของใหม่อาศัยเก่าเอากำเนิด | ใช่จะเกิดอุปาติกะระดะสิ่ง |
| ย่อมได้นามชลัมพุชยุดพึ่งพิง | ควรหรือชิงชังทำใจลำเอียง |
| ๕๕/ มาถึงพิษณุโลกประโยคสุด | รถไฟหยุดค้างจังหวัดแออัดเสียง |
| ต่างรีบลงส่งของกองรวมเรียง | พ่อเถียวเลี่ยงไปว่าภัตตาคาร |
| เช่าสี่ห้องของใช้ไม่ต้องขน | พวกคนยลภัตตามาขนาน |
| ขนขึ้นให้ถึงห้องที่ต้องการ | ค่อยสำราญขึ้นสำนักพักราตรี |
| มีเวลาพากันขึ้นรถยนตร์ | ถึงตำบลวัดใหญ่ประไพศรี |
| นมัสการพระพุทธวิสุทธี | พระนามมีชินราชโอภาสทรง |
| ประทับในเรือนเฉลาเนาวรัตน์ | เสวตร์ฉัตรกั้นเชิดระเหิดระหง |
| งามประเสริฐประดุจพุทธองค์ | ประทับทรงโปรดสัตว์จรัสกาล |
| ฉันน้อมกายถวายเบ็ญจางค์ประดิษฐ์ | พลางอุททิศน้ำใจอันใสสานต์ |
| บูชาคุณตรัยรัตน์ชัชวาลย์ | ขอนิพพานจงอย่าแคล้วข้าไป |
| ตำนานกล่าวราวเรื่องของเมืองนี้ | พระเจ้าศรีธรรมไตรปีฎกใหญ่ |
| เป็นกษัตริย์เชียงแสนแดนไผท | มาสร้างไว้สองฝั่งข้างนที |
| ทั้งสร้างวัดปรางค์เจดีย์โบสถ์วิหาร | พระประธานสามองค์ล้วนทรงศรี |
| เมื่อพุทธศกตกพันห้าร้อยปี | ท้าวโกสีย์แปลงมาช่วยอำนวยการ |
| ปั้นเบ้าหล่อก่อเสริมพระนลาต | ตรีศูลพาดไว้ประจักษ์ศักดาหาญ |
| พระชินราชอาจองค์แทนทรงญาณ | ให้ยืนนานชั่วกัลป์พุทธันดร |
| แล้วกราบลาองค์พระชนะราช | ยุระยาตร์หวลให้ฤทัยถอน |
| ขึ้นที่พักพร้อมหน้าคลายอาวรณ์ | สโมสรรับอาหารสำราญรมย์ |
| มีโต๊ะตั้งทั้งบ๋อยคอยปฏิบัติ | สารพัตรตามจะซื้อชื่อขนม |
| ตะเกียงแสงจันทร์จ้าเป็นน่าชม | ฝนระดมตกใหญ่ในราตรี |
| แขกยามแบกปืนยาวเที่ยวก้าวตรวจ | วางท่าอวดอำนาจดังราชสีห์ |
| ตามหน้าห้องช่องทางที่ขวางรี | สองชั้นมีหลายสิบห้องต้องระวัง |
| สามชั้นมีสี่ห้องละสองบาท | เตียงสะอาดเอี่ยมดีมีที่นั่ง |
| หน้าห้องมีเฉลียงโถงลูกกรงบัง | ห้องน้ำทั้งห้องถ่ายอยู่ฝ่ายบน |
| ห้องสองชั้นเป็นพื้นคืนละบาท | ความสะอาดธรรมดาอย่าฉงน |
| ให้กุญแจคนละห้องไม่ต้องปน | ฝนตกจนตีหนึ่งจึงได้ซา |
| ดึกสงัดรัตติกาล์นิทราตื่น | อยู่ห้องพื้นสูงอย่างกลางเวหา |
| วิเวกว่างห่างกระทบสบวิญญาณ์ | ลมอัสสาสะประสาทสะอาดดี |
| ดวงจิตดิ่งนิ่งนังดังวิมุตติ์ | เป็นสุขสุดจนกระทั่งเกือบรังษี |
| สิ่งสมมุติฉุดเบิกเลิกพิธี | กลับเป็นมีอุปาทานรำคาญเคือง |
| คิดอีกทีดีได้ขณะหนึ่ง | ดีกว่าซึ่งหมกหมุ่นจิตขุ่นเหลือง |
| ทั้งตาปีมีแต่เหตุกิเลสเนือง | ชีวิตเปลืองเปล่าประโยชน์ล้วนโทษภัย |
| เสียงอธึกกึกก้องทุกห้องตื่น | ลงจากพื้นภัตตาที่อาศัย |
| ต่างกังวลขนของปองครรไล | ขึ้นรถไฟไปสวรรคโลกทันที |
| อากาศหนาวคราววิโยคสุดโศกซ้ำ | ฝนพรูพร่ำชืดชาหมดราศี |
| นั่งระทมไม่เป็นสมประฤดี | อันอินทรีย์เหมือนจะแข็งด้วยแรงเย็น |
| ไหนจะหนาวห่างอุ่นละมุนอก | ไหนจะหนาวฝนตกฟกเหลือเข็ญ |
| ไหนจะหนาววายุดุลำเค็ญ | ฝนกระเซ็นปิดแกลกันแจจรร |
| ต่างนั่งจ๋องมองหน้ากันตาแจ๋ว | แต่มองแล้วมองเล่าเฝ้าเหหัน |
| ดูสิ่งใดก็ไม่เห็นเหมือนเช่นกัน | ต่างนิ่งอั้นตาขยิบปริบ ๆ ไป |
| บ้างโงกหลับหลับตาทีท่าขัน | บ้างเอนหันพิงเก้าอี้กรนฟี้ใหญ่ |
| บ้างง่วงหงุบฟุบผงกตื่นตกใจ | เห็นใคร ๆ เขายิ้มยิ่งนิ่มอาย |
| บ้างหาวหวอดกอดอกดังนกเจ็บ | นั่งหนาวเหน็บชาพานสะท้านหลาย |
| เมื่อคืนนอนไม่หลับระงับกาย | กระสับกระส่ายเพราะแรกแปลกที่นอน |
| ในรถไฟขายอาหารทั้งหวานคาว | เกาเหลาข้าวแกงดีมีสลอน |
| กินสิ่งใดทำให้ของร้อน ๆ | ไม่อาวรณ์จานหนึ่งสลึงเดียว |
| ๕๖/ ถึงบ้านตูมฝนซาเปิดหน้าต่าง | ค่อยสว่างหัวใจหมองไหม้เหี่ยว |
| คิดประทุมตูมแย้มแฉล้มเรียว | เกษรเสียวชื่นทรวงดวงกมล |
| นิจาเอ๋ยเคยชื่นระรื่นกลิ่น | มาสูญสิ้นอ้างว้างอยู่กลางหล |
| โอ้แต่นี้ที่ไหนจะได้ยล | ดวงอุบลเบิกบานตระการตา |
| ๕๗/ ถึงแควน้อยข้ามกระแสแลชม้อย | อันแควน้อยย่อมอาศัยแควใหญ่กล้า |
| จึงมีน้ำนำให้ฝ่ายนาวา | ได้ไปมาค้าขายสบายตัว |
| ถ้าป่ารกยกทำคลองถนน | จะมีผลกว้างใหญ่มิใช่ชั่ว |
| ผู้ขัดสนได้ผงกยกครอบครัว | ไปปลูกถั่วปลูกงาทำนากิน |
| มนุษย์เราไม่เหมือนสัตว์ในปัถวี | เครื่องทิพย์มีมิต้องตรองถวิล |
| ไม่วิตกยกหามตามแผ่นดิน | ก็เหลือกินมีเองไม่เกรงกลัว |
| มนุษย์เราจำเป็นต้องของนุ่งห่ม | ที่บังลมแดดฝนให้พ้นหัว |
| อาหารต้องอิ่มหนำประจำตัว | จะมามัวเกี่ยงหาให้ช้าการ |
| เหมือนเรือใหญ่พายเดียวน้ำเชี่ยวปราด | เมื่อใดอาจจะถึงยังห้วงสถาน |
| แม้ช่วยพายหลายแรงแข่งทยาน | มิทันนานก็จะถึงซึ่งสบาย |
| คอยผิดจับสับฟันกันให้ยุ่ง | เหมือนตบยุงไหนจะศูนย์ประยูรหาย |
| หาการงานให้ทำประจำกาย | ที่ลอยชายต้องบังคับให้จับงาน |
| ป้องกันให้หายอดเหมือนทดน้ำ | ได้ชื่นฉ่ำอิ่มเอมเกษมสานต์ |
| ความหิวโหยโปรยประโยชน์โทษสาธารณ์ | เห็นคชสารเท่ามดหมดความกลัว |
| ๕๘/ บ้านกรับพวง ๆ กรับตีขับร้อง | แลกข้าวของกินบ้างค่อยยังชั่ว |
| ที่โง่โซโออนาถดังชาติวัว | เห็นเพื่อนตัวไปทางไหนก็ไปตาม |
| จะเป็นตายร้ายดีก็มิรู้ | สุดแต่กูกินได้แล้วไม่ขาม |
| จะตีขับจับขังก็รังความ | อยู่ในนามไทยสนิทน่าคิดดู |
| ชาติของเราคนน้อยด้อยพละ | ควรจะสะสมให้มากบากบั่นสู้ |
| การทำลายกันเองใช่เพลงครู | ต้องเชิดชูจุนค้ำให้จำเริญ |
| ๕๙/ ถึงหนองตม ๆ ก็เกิดต่อน้ำ | ละลายทำดินแห้งที่แข็งเขิน |
| ให้เหลวไหลไปตามทางน้ำเดิน | บังเอิญไหลไม่พ้นข้นเป็นตม |
| ดุจเหล็กแข็งแรงเหล็กรันต้องพลันนิ่ม | ก้อนเกลือจิ้มน้ำกลายหายเค็มขม |
| ต้นไม้ใหญ่หักเดาะก็เพราะลม | ลิ้นคนคมร้ายกาจยิ่งสาตรา |
| อาวุธอื่นหมื่นแสนแม้นประหาร | คนนับล้านในแผ่นดินสิ้นสังขาร์ |
| ให้พร้อมกันอันตรายวายชีวา | ย่อมไม่สามารถทำสำเร็จการ |
| แต่ชิวหาอาวุธนี้สุดร้าย | อาจทำลายล้านโกฏิอุโฆษหาร |
| ชีวิตมนุษย์ไม่มีที่ประมาณ | อาจล้างผลาญรอบล้อมลงพร้อมกัน |
| ลิ้นที่ดีมีประโยชน์ล้างโทษร้าย | คนทั้งหลายสิ้นทุกข์เป็นสุขสันต์ |
| ทุกประเทศทุกถิ่นลิ้นสำคัญ | ตัวของฉันกลัวจริงยิ่งสาตรา |
| ๖๐/ ถึงบ้านบุ่งมุ่งมองยิ่งหมองอก | เห็นป่ารกโอ้อนาถสัญชาติหญ้า |
| เที่ยวขึ้นบุกรุกรานการไร่นา | อ่อนระอากันทั่วกลัวศัตรู |
| ไม้ที่ดีมีผลต้องขวนขวาย | ส่วนไม้ร้ายมิต้องปลูกดอกลูกหรู |
| เหมือนวิชาที่ดีต้องมีครู | ที่ชั่วดูมิต้องนำก็ชำนาญ |
| ๖๑/ ถึงบ้านโดน ๆ กันสนั่นภพ | ยิ่งปรารภเรื้อรังชาติสังขาร |
| อยู่คนเดียวในโลกก็โศกซาน | อยู่รวมกันบันดาลรำคาญเคือง |
| นี่ของฉันนั่นแกมาแส่แย่ง | นี่ของข้าอย่ามาแกล้งแสวงเรื่อง |
| อยู่ดี ๆ รี่มาชนข้าป่นเปลือง | เจ้ามันเงื่องไม่หลีกข้าว่ากระไร |
| ต่างฝ่ายต่างก็ว่าข้าไม่ผิด | ไม่มีจิตปรองดองให้ผ่องใส |
| ถ้ารักแล้วดีทั้งนั้นชมกันไป | ชังแล้วไม่มีราคาแกล้งว่าเดา |
| ไม่เที่ยงแท้แน่นอนพระสอนสั่ง | ให้ระวังอายะตะนะเขา |
| ทั้งระวังอายะตะนะเรา | กระทบเข้าจะถะเกิงเป็นเพลิงกอง |
| เวรใดทำกรรมใดสร้างแต่ปางไหน | เป็นปัจจัยแต่งทำให้ช้ำหมอง |
| ไม่จดจำสำนักคิดตรึกตรอง | มานั่งมองดินฟ้าระอาอาย |
| ๖๒/ ถึงพิชัยขอให้ชัยชะนะ | สิ้นราคะโทสะโมหะหลาย |
| จงพ้นทุกข์สุขมานสราญกาย | จนวางวายชนม์ชีพถึงนิพพาน |
| ๖๓/ ถึงไร่อ้อย ๆ ตาลยังหว่านผล | ให้ฝูงชนกินน้ำชื่นฉ่ำหวาน |
| มนุษยนี้ดีกว่าอ้อยร้อยประการ | มิให้ทานเงินทองของชอบใจ |
| เพราะตระหนี่ถี่ห่างก็ช่างเถอะ | ที่เลอะเทอะปลูกเท็จเก็บเด็ดใส่ |
| ปลูกอิจฉากาล่อนต้นบอนใบ | จงถอนให้ทานเตาเผาอัคคี |
| ๖๔/ ข้ามสะพานแม่น้ำน่าสำราญรื่น | พลางขึ้นยืนเยี่ยมแกลแลวิถี |
| ดูเวิ้งว้างกว้างใหญ่สายวารี | หาดทรายมีเรียบราบดังปราบทำ |
| เป็นแหลมคุ้งวุ้งเว้าล้วนเหล่าทราย | น่าสบายสนุกทุกฉนำ |
| น่าตั้งบ้านเรือนดูอยู่ประจำ | เสียแรงธรรมชาติสร้างสำอางดี |
| ที่เปล่าว่างอย่างถูกมิปลูกอยู่ | ที่อุดอู้ยัดเยียดเบียดเสียดสี |
| อากาศอับสับสนพนธุลี | ไม่หน่ายหนีอดทนอยู่จนตาย |
| ๖๕/ ถึงตำบลบ้านดาราสถานี | อันเป็นที่ทางแยกดูแปลกหลาย |
| ต้องรีบลงจากรถรันทดกาย | จะขึ้นสายรถสวรรคโลกครรไล |
| ต้องกรำฝนวนวิ่งขนสิ่งของ | ลงมากองกางหาวหนาวถึงไส้ |
| เห็นร่มกระดาษขายมีค่อยดีใจ | ซื้อมาได้ห้าคันกั้นกายา |
| รถเก่าไปลำปางต่างแลเหลียว | หัวใจเสียวหวลให้อาลัยหา |
| ผู้รู้จักกันเมื่อนั่งร่วมทางมา | ต่างอำลาแยกทางกันต่างจร |
| พอรถไฟสายพายัพกลับมาหยุด | อุตลุดเซ็งแซ่แลสลอน |
| บ้างขึ้นลงส่งของประคองกร | ต้องเปียกปอนกลัวกันไม่ทันรถ |
| พวกเราขึ้นรถใหม่สายสั้นหน่อย | พอเรียบร้อยพวกอื่นขึ้นกันหมด |
| รถล่องลงแลหลามช่างงามงด | สายเราบทจรหลังแยกทางกัน |
| ไม่เห็นมีบ้านช่องมองเปล่าเปลี่ยว | เหมือนมาเดี่ยวเศร้าในหัวใจฉัน |
| ดูภูมิพื้นกว้างใหญ่เสียดายครัน | เมื่อไรนั่นชาวไทยจะไพบูลย์ |
| ไปที่ใดได้พบคนมีล้นหลาม | ล้วนตึกงามคับคั่งดั่งไอศูรย์ |
| เทียมหน้าอย่างต่างภาษาไม่อาดูร | จรัสจรูญเจริญเพลิดเพลินทรวง |
| อันดินแดนของเราว่างเปล่ามาก | ทิ้งให้ตากแดดเล่นมิเป็นห่วง |
| เอาแต่เที่ยวเอาแต่เล่นกันเป็นพวง | นอนจนดวงตะวันขึ้นไม่ตื่นตา |
| เสียประโยชน์หาทรัพย์สำหรับร่าง | ไม่เอาอย่างผู้อื่นดื่นภาษา |
| เขาพากันข้ามทะเลเฮกันมา | ขนเงินตราเมืองเราเอาสบาย |
| บ้างตั้งห้างสร้างตู้ชูสิ่งของ | ทั้งเพ็ชร์ทองวางเย้ยเฉลยขาย |
| เพราะพวกเราไม่กังวลจะจนตาย | จะทนอายให้เขาหยามไม่งามตา |
| เมื่อตัวเธอยากจนทนอายได้ | ประเทศไซร้ต้องสมัครกันรักษา |
| อย่าให้ยากจนได้ขายพักตรา | แก่นานาประเทศเขาเราเป็นไทย |
| เป็นขี้ข้าตัวเองอย่าเกรงเหนื่อย | เราป่วยเมื่อยนึกจะพักก็พักได้ |
| ถ้ามีนายใช้ทำกระหน่ำไป | หยุดไม่ได้เขาหาเอื้ออาทร |
| ๖๖/ ถึงคลองละมุงมองเห็นคลองน้อย | ไร่นาจ้อยมีแต่ไพรไม้สลอน |
| เต็งรังลิ่วงิ้วฉง้ำเงื้อมอัมพร | พะยอมดอนกระแบกกระเบาเหล่าเพกา |
| มะกอกมะเกลือระดะต้นตะโก | เทพทาโรมะไฟไม้มะค่า |
| ต้นยางยูงสูงเยี่ยมเทียมเมฆา | กิ่งสาขาเชิดยอดทอดระทวย |
| พระพายพัดกวัดไกววิไลยล้ำ | ดังระบำกรีดกรอ่อนสลวย |
| ทุกก้านใบไหวจังหวะอันจะรวย | เหล่าใบชวยเชิดชอยชะม้อยเมียง |
| ลมพัดหวลป่วนปั่นเลื่อนลั่นเปราะ | ไม้ไผ่เสนาะเอนเบียดออกเอียดเสียง |
| ดุจดนตรีตีรับศัพท์สำเนียง | เป็นคู่เคียงสำหรับจับระบำ |
| อันพรรณะเหล่าไม้ใส่ใจคิด | เห็นงามพิศดารกว่าเลขาขำ |
| งามสิ่งอื่นฝืนฝืดจืดประจำ | พ่ายแพ้ธรรมชาติประหลาดงาม |
| งามจืดเจียนเปลี่ยนความงามเพริดพริ้ง | ผลิกอกิ่งออกใหม่ยอดใบหลาม |
| พอแก่เก่าเล่าก็เวียนแปลกเปลี่ยนความ | แตกใบตามยอดระย้าทั้งตาปี |
| ฝูงวิหคผกผินลงบินเกาะ | ส่งเสียงเพราะวังเวงดังเพลงปี่ |
| กระรอกไต่ไม้ชะแง้กระแตมี | หมู่ชะนีเหนี่ยวไม้โหนไปมา |
| ลิงทะโมนโจนจ้องมองเขม้น | บ้างโผนเผ่นเลิกคิ้วทำนิ่วหน้า |
| เขาว่าคนซนเหมือนลิงจริงวาจา | หรือยิ่งกว่าลิงร้ายกี่ก่ายกอง |
| ๖๗/ มาถึงคลองมาปรับใคร่รับรู้ | ปรับไหมผู้ใดเล่าได้ข้าวของ |
| เพียงแต่มาถ้าจะปรับไม่รับรอง | ให้อยู่คลองปรับหาไม่ว่าไร |
| ตำบลนี้มีวัดขนาดย่อม | หมู่บ้านหย่อมน้อยโขไม่โตใหญ่ |
| สวนป่าไม้เบ็ญพรรณ์ทั่วกันไป | ให้เปลี่ยวใจเปลี่ยวตานั่งชาเย็น |
| อากาศคลุ้มอุ้มเมฆเป็นหมอกมืด | ยิ่งชื้นชืดหนาวใจใครจะเห็น |
| วายุจัดพัดไม้ไหวกระเด็น | ดังสนั่นลั่นเช่นป่าทะลาย |
| พอฝนซาฟ้าคะนองก้องกัมปนาท | สุนีบาตตกที่ไหนอกใจหาย |
| รถวิ่งแหวกกลางฝนจนฝนคลาย | ค่อยสบายหายกลัวนั่งตัวตรง |
| ๖๘/ ถึงคลองยางต้นยางสล้างล้ำ | ล้วนหลายกำครื้นในไพรระหง |
| กล้วยไม้เหมาะเกาะก่อเป็นกอกง | ออกดอกส่งกลิ่นฟุ้งจรุงใจ |
| เอื้องคำช้อยช่อช่วงดังพวงทอง | ช้างเผือกผ่องขาวลออช่อไสว |
| สามปอยตระการบานฟ้อช่อวิไลย | อีกดอกอัยเรศสะพรั่งช่อดังงา |
| ทั้งฟ้ามุ่ยเอื้องแซะแหละตีนเต่า | เอื้องแมลงเม่าเอื้องดาวช้างน้าวหา |
| สายวิสูตร์ช่อม่วงพวงโมรา | ย้อยระย้าน่าชมภิรมย์ทรวง |
| ๖๙/ ถึงสวรรคโลกเรื่องเมืองมนุษย์ | เป็นสิ้นสุดทางไปรถไฟหลวง |
| จะขึ้นต่อรถยนต์คนทั้งปวง | เขาทักท้วงว่าทางอย่างกันดาร |
| เมื่อคืนนี้ฝนตกเสียโชกชุ่ม | ถนนเป็นหลุมเป็นบ่อข้อโดยสาร |
| จะไปสุโขทัยไม่ได้การ | เพียงบางตาลถ้าจะไปพอได้ดี |
| ต้องเปลี่ยนทางจ้างเรือเป็นเหลือคาด | หกสิบบาทจนจิตจะคิดหนี |
| ต้องรีบไปให้ทันกฎกำหนดมี | ถ่ายของที่รถส่งลงนาวา |
| ฝนพรูพร่ำจำใจไปไม่รอด | เรือต้องจอดค้างคืนสุดฝืนท่า |
| ช่วงเคราะห์ร้ายย้ายโยกโชคชะตา | สุริยาพลบค่ำเดือนรำไร |
| นอนอนาถขาดสุขลุกขึ้นนั่ง | ท่านชั่งตั้งนามสวรรคโลกชั้นไหน |
| ภูมิประเทศเขตขอบดูรอบไป | ไม่สมให้นามสวรรค์เช่นนั้นเลย |
| กันดารน้ำตามตลิ่งสูงจริงเจียว | ลำน้ำเชี่ยวแดงขุ่นแม่คุณเอ๋ย |
| จะอาบกินอย่างใดเล่าหรือเขาเคย | ก็เสบยไปตามด้วยความชิน |
| อันนิสัยไทยเราเป็นเหล่ามาก | ถึงจนยากอย่างใดไม่ไกลถิ่น |
| ไม่เหมือนเจ๊กแขกฝรั่งต่างก็บิน | มาหากินเมืองเราจนเขารวย |
| ขนเงินไปบำรุงเขตประเทศเขา | ทั้งพวกเราก็ช่วยยุ่งผดุงด้วย |
| เปลือกหรือแก่นซื้อส่งเฝ้างงงวย | จะระหวยละห้อยน้อยใจใคร |
| อันเมืองนี้มีตำนานโบราณกล่าว | สร้างกว้างยาวเรียบร้อยหาน้อยไม่ |
| กว้างห้าสิบยาวร้อยเส้นเช่นของไทย | กำแพงใหญ่ล้อมรอบเป็นขอบคัน |
| กว้างสองวาสูงสี่วาศิลาแลง | ฤๅษีแจ้งกลับมาจากฟากสวรรค์ |
| จึงเอานามตามชั้นฟ้ามาประพันธ์ | ชื่อสวรรคโลกเลิศประเสริฐนาม |
| พระยาธรรมราชาเลออาศน์รัตน์ | เป็นพระกษัตริย์เฟื่องฟุ้งทุกกรุงขาม |
| ถวัลย์รัชสืบมาพยายาม | นับได้สามกษัตริย์ขัตติยา |
| ภายหลังพระอรุณราชกุมาร | ชนขนานนามพระร่วงโชติช่วงหล้า |
| ได้ปกป้องครองเมืองเรืองเดชา | สร้างมหาถาวรขจรนาม |
| ได้ธิดากรุงจีนเป็นชิ้นเอก | มาภิเษกเป็นมเหษีองค์ที่สาม |
| ทั้งได้ลำเภตราสง่างาม | บริวารตามเข้ามารวมห้าร้อย |
| ทำถ้วยชากาน้ำชามกระเบื้อง | ขายทั่วเมืองซื้อไว้ได้ใช้สอย |
| เหตุใดไทยไม่จำทำตามรอย | ซื้อเขาน้อยไปเมื่อไรชาติไทยเรา |
| ทำไม่เป็นไม่อุตส่าห์น่าบัดสี | เกิดมามีเท้ามือนั้นหรือเปล่า |
| เครื่องนุ่งห่มงมงายฟูมฟายเมา | ซื้อเขาเอาเสียทุกอย่างไม่สร้างเอง |
| การทิ้งสิทธิ์คิดให้ดีเถอะพี่น้อง | เราจะต้องถูกระดมเขาข่มเหง |
| ถ้าพวกเรามีสามัคคีมีคนเกรง | ควรรีบเร่งรักษาสิทธิ์ทุกกิจการ |
| พอเช้าตรู่หมู่นกโผนผกร้อง | เรียกพวกพ้องออกหาภักษาหาร |
| ก็ออกเรือลอยลำไปตามธาร | ต่างสำราญด้วยอากาศสะอาดดี |
| หอมสาวหยุดกระดังงาเวลารุ่ง | ส่งกลิ่นฟุ้งยิ่งเปรมเกษมศรี |
| ชื่นอารมณ์ชมจังหวัดฝั่งนัทที | ดังคีรีเงื้อมชง้ำตามลำธาร |
| เห็นเด็ก ๆ บนตลิ่งวิ่งกระโจน | ลงน้ำโผนเผ่นผงาดว่ายฉาดฉาน |
| ตลิ่งสูงหลายวากล้าเอาการ | ไม่สะท้านสะทกกลัวตกเลย |
| เขาย่อมว่าไม้ป่าไม้กระถาง | ก็จริงอย่างเขาว่าเจ้าข้าเอ๋ย |
| ลูกคนมีออกจากท้องประคองเคย | คนจนเฉยไม่ต้องประคองกัน |
| ก็โตใหญ่ได้เหมือนไม่เคลื่อนคลาศ | ธรรมชาติเป็นกลางจัดสร้างสรรพ์ |
| กลับแข็งแรงจ้ำม้ำดำเป็นมัน | พ่อแม่นั้นอาศัยได้เต็มมือ |
| ตัวเล็ก ๆ ทำการงานทั้งหลาย | เลี้ยงวัวควายขับนกเสียงโหวกหวือ |
| หาผักปลากังวลมาปรนปรือ | ไม่คร้านดื้อดีจริงทั้งหญิงชาย |
| เจ๊กแจวเรือตามน้ำไม่ลำบาก | ช่างพูดมากหัวร่อกันคอหงาย |
| เล่าถึงลูกถึงเมียว่าเสียดาย | เขาหนีตายไปหมดไม่อดทน |
| ตัวของเขาอยู่ถิ่นนี้แปดปีกว่า | แจวนาวาเสียเพลินเหมือนเดินถนน |
| ได้เท่าใดหมดก็ช่างไม่กังวล | ถึงแสนจนแสนยากไม่หยากตาย |
| โลกสนุกมากมายทั้งใหญ่กว้าง | มีเสือช้างนกปลาพฤกษาหลาย |
| กลางคืนมีเดือนดาวออกพราวพราย | กลางวันสายแสงตะวันประจันตา |
| สารพัตร์ดี ๆ ก็มีชม | เนินพนมด้วยธารขนานหน้า |
| จึงไม่หยากจะตายวายชีวา | มั่งมีว่าลำบากไม่หยากมี |
| ถ้าทรัพย์มากยากใจดังไฟติด | ต้องพูดคิดปกป้องให้ผ่องศรี |
| เป็นทุกข์ร้อนนอนไม่สบายดี | ตัวเขานี้ไม่ต้องการสำราญกาย |
| ชอบแต่ให้ใจเป็นสุขไม่ทุกข์ร้อน | กินอิ่มนอนหลับเท่านั้นที่มั่นหมาย |
| ไม่โลภล้นจนใจไม่สบาย | มั่งมีตายเอาไปได้เมื่อไรมี |
| ความเป็นจริงยิ่งกว่าจริงทั้งหญิงชาย | เกิดแล้วตายทั่วจังหวัดปัถวี |
| ย่อมรู้ตัวไม่พ้นทุกคนดี | แต่ยากที่จะห้ามความทะยาน |
| หาได้กำน้อยไปหยากได้กอบ | ได้กระสอบมุ่งตะล่อมเท่าพ้อมสาน |
| ได้เต็มลำเรือรบไม่สบมาน | ร้อยโกฏิล้านก็ไม่พอโลภต่อไป |
| จักรพรรดิ์มีรัตนะเจ็ด | ก็มิเสร็จสมมาตรราชมไหย์ |
| ฝั่งมหาสมุทรอันสุดไกล | น้ำเท่าใดก็มิพักรู้จักพอ |
| ถ้าจะพูดกันอีกทีโลกีย์สมบัติ | ที่จรัสรุ่งเรืองฟุ้งเฟื่องหนอ |
| ประดับโลกประโยคยิ่งสิ่งพนอ | ผู้โลภก่อสร้างไว้จึงได้งาม |
| ทิ้งความรู้วิทยาสารพัตร์ | เป็นบรรทัดวิริยาฝ่าพงหนาม |
| ผู้กำเนิดทีหลังยังได้ความ | รู้เห็นตามท่านผู้สร้างนำทางมา |
| มฤดกตกทอดตลอดโลก | เป็นชัยโชคอำนาจวาสนา |
| ได้เป็นทุนหนุนเลิศเกิดปัญญา | คิดค้นหาประกอบทำล้วนสำคัญ |
| ภูเขาใหญ่สูงปราบให้ราบต่ำ | พื้นภูมิทำเป็นทะเลเล่นเหหัน |
| ถมสมุทรขุดบาดาลวิตถารครัน | เรือดำดั้นในมหาชลาลัย |
| เครื่องบินเผ่นผันเร่กลางเวหาส | วิทยุอาจต่อสำเนียงเสียงแจ่มใส |
| ไฟฟ้าวงส่งแสงแข่งอุทัย | ใช้แรงไฟทำประโยชน์โชตนา |
| มนุษย์เรามีฤทธิ์คล้ายวิษณุกรรม | ประดิษฐ์ทำของใช้ได้หนักหนา |
| เครื่องจักรกลพ้นจะพรรณนา | ดังเทวานิรมิตไม่ผิดไกล |
| ๗๐/ ถึงน้ำหักหักอะไรได้เสียหนัก | แต่หักรักนี้อนาถไม่หวาดไหว |
| มันแน่นเหนียวเหนี่ยวรัดดวงหทัย | หักเท่าไรก็ไม่หักหนักอุรา |
| หนักอะไรก็ไม่หนักเท่ารักหลง | เดินบุกพงหลงทางในกลางป่า |
| ยังประสพพบที่มีมรรคา | หลงรักหาพบทางที่สร่างใจ |
| เพราะงวยงงหลงระเริงในเชิงรัก | ใครจะชัดฉุดคลาศไม่หวาดไหว |
| จนกระทั่งเปื่อยเน่าเป็นเถ้าไป | น่ากลัวภัยโมหะจิตระอิดระอา |
| ๗๑/ ถึงท่ายาวยาวให้บั่นสั้นให้ต่อ | นี้เป็นข้อคำบูราญขนานว่า |
| ทำสิ่งใดให้ตริพิจารณา | แม้ปัญหาข้องขัดอึดอัดใจ |
| ปรึกษาผู้รู้หลักอรรคฐาน | จะอาจหาญชี้ทางสว่างไสว |
| นี้คือสั้นต่อให้ยาวสาวกำไร | ยาวให้บั่นนั้นได้แก่ใจเรา |
| ข้อใดส่อก่อเวรเห็นถนัด | จงเร่งรัดตัดเหตุนั้นให้สั้นเข้า |
| ไม่มีเวรเสียได้สบายเบา | ใครว่าเต่าว่างั่งชั่งเป็นไร |
| ๗๒/ ถึงท่าช้างกว้างเตียนดูเลี่ยนโล่ง | บ้านเรือนโรงเคหาที่อาศัย |
| ปลูกกันร่นพ้นฝั่งกลัวพังไป | พักเรือใกล้ไปธุระงานประจำ |
| ตลิ่งสูงจูงกันเกาะหัวเราะร่วน | บ้างเซซวนเหนี่ยวไต่ไถลถลำ |
| กลัวตกกลิ้งนิ่งกรานค่อยคลานคลำ | พอล่วงล้ำขึ้นไปได้สบายครัน |
| หอมระรื่นชื่นใจดอกไม้ป่า | โยทกาสุกรมนมสวรรค์ |
| ลำดวนดงส่งกลิ่นลูกอินจันทน์ | มลิวัลย์กาหลงและชงโค |
| พวงพยอมหอมกรุ่นพิกุลแก้ว | ทั้งนมแมวจันกระพ้อช่อยี่โถ |
| ต่างช่วยกันเก็บพอได้ห่อโต | เห็นวัดโอ้อนิจจาชื่อป่าแดง |
| ดูกุฎีโบสถศาลาล้วนฝาไม้ | เก่าแก่ใช้ปิดกั้นกันด้วยแผง |
| ชาวบ้านจนวัดก็งอก่อแรง | เป็นการแสดงพื้นถิ่นได้ยินยล |
| ถ้าวัดวาอารามงามสง่า | ชาวประชาตำบลดีมั่งมีผล |
| บำรุงวัดบำรุงสงฆ์ให้คงทน | ได้สวดมนต์ภาวนารักษาใจ |
| ต่างลงเรือพร้อมหน้านาวาเคลื่อน | ออกลอยเลื่อนตามลำแม่น้ำไหล |
| ๗๓/ มาถึงบางกระจงเลยตรงไป | ดูสิ่งใดเหมือนแต่แรกไม่แปลกตา |
| ๗๔/ ถึงท่าถามถามถึงใครได้ทั้งนั้น | ส่วนตัวฉันมีแต่ทุกข์ไม่สุขา |
| นั่งจำเจ่าเหงาใจในนาวา | ไม่เมตตาถามบ้างเลยชั่งเฉยเชือน |
| ขาดอาลัยไมตรีเห็นดีหรือ | เสียชื่อว่าถามความไม่เหมือน |
| ฉันอุตส่าห์มาทางไกลใคร่เยี่ยมเยือน | ช่างบิดเบือนเสียได้เจียวใจคอ |
| ท่านี้เดิมเรียกว่าท่าเกษม | เป็นที่เปรมปลื้มใจผู้ใดหนอ |
| ดูภูมิฐานการณ์สง่าก็น่าพอ | สมนามข้อเป็นสุขสนุกสบาย |
| ที่แหลมยื่นพื้นน้ำไม่เชี่ยวปราด | มีชายหาดยาวยืดเป็นพืดสาย |
| ริมตลิ่งสูงเขินล้วนเนินทราย | สีเหลืองคล้ายแกแลแผ่ไปไกล |
| เห็นเด็ก ๆ เล็กโตสองโหลกว่า | วิ่งไขว่คว้าปล้ำกันสนั่นไหว |
| เอาฟ่อนหญ้ามัดเป็นพวงเล่นช่วงไชย | บ้างเอาเถิดเตลิดไล่จับได้กัน |
| บ้างพูนทรายขวางทำเป็นกำแพง | กระโดดแข่งข้ามพ้นเป็นคนกลั่น |
| ข้ามไม่พ้นชนทรายทลายครัน | ถูกฮาลั่นปรับให้ทำใหม่ดี |
| บ้างวิ่งแซงแข่งกันคั่นระยะ | ใครชะนะโห่ร้องก้องกันมี่ |
| ผู้แพ้ขอประวิงวิ่งอีกที | สามัคคีเล่นหยอกออกกำลัง |
| เล่นแต่ของธรรมชาติประสาทให้ | ไม่ต้องไปซื้อประคองของฝรั่ง |
| ลูกอะไรไม้อะไรให้รุงรัง | เสียเงินทั้งเรื่องไม่เสียดายเลย |
| ๗๕/ ถึงนาตองใบตองเป็นของดี | ทำบายศรีเจ็ดชั้นเชิญขวัญเอย |
| ขวัญจงมาอยู่กับร่างเหมือนอย่างเคย | อย่าเชือนเฉยมิ่งขวัญจงพลันมา |
| อยู่ที่ใดไปที่อื่นหมื่นพิภพ | ขวัญอย่าหลบอื่นฉันนะขวัญจ๋า |
| ขวัญจงรวมร่วมศรีร่วมชีวา | อย่าได้คลาคลาดฉันนะขวัญใจ |
| ๗๖/ ถึงหนองโว้งโล่งว่างอ้างว้างเหลือ | ตัวมาเรือจิตเปลี่ยวเที่ยวไถล |
| ไปนรกวกสวรรค์ดั้นด้นไป | กลับมาในเรือเล่านั่งเฝ้าตรอง |
| ความเร็วของเจตสิกดังพลิกหัตถ์ | รวดเร็วจัดยวดยิ่งสิ่งทั้งผอง |
| ลัดนิ้วเดียวเที่ยวไปได้เป็นก่ายกอง | เป็นสิ่งของประหลาดอัศจรรย์ |
| ๗๗/ ถึงวัดเกาะเหมาะดูอยากอยู่บวช | จะได้สวดมนต์ห้ามความโศกศัลย์ |
| ปฏิบัติตัดเหตุกิเลสพรรค์ | กว่าชีวันจะดับลับโลกา |
| ๗๘/ ถึงหนองแหน ๆ ปิดเสียมิดเม้น | แลไม่เห็นน้ำถนัดทั้งมัจฉา |
| จะแหวกให้ห่างเหชั่วเวลา | ก็กลับมารวมปิดชนิดเดิม |
| รู้ว่าเกิดมาแน่แก่เจ็บตาย | แต่ไม่วายทะเยอคิดเห่อเหิม |
| เพราะตัณหาอุปาทานเจือจานเติม | จึงเคลิบเคลิ้มเห็นทุกข์เป็นสุขไป |
| ๗๙/ ถึงคลองตาลเห็นร้านตลาดตั้ง | ปลูกหันหลังลงท่าชลาไหล |
| แวะนาวาพากันขึ้นทันใด | เห็นกว้างใหญ่ราบรื่นครึกครื้นครัน |
| มีถนนหลายสายซื้อขายของ | เรียงทั้งสองข้างถนนคนมหันต์ |
| มีรถรับส่งที่ทุกวี่วัน | สี่ห้าคันรถยนต์วิ่งวนเวียน |
| ไปสวรรคโลกก็ไปได้ | สุโขทัยธานีที่เสถียร |
| ถนนรถบดปราบเสียราบเตียน | เดินกันเจียนเมื่อยตรงกลับลงเรือ |
| แล้วเคลื่อนคล้อยลอยลำตามน้ำลิ่ว | พระพายฉิวชื่นในฤทัยเหลือ |
| แสงแดดไม่ร้อนรุมดูคลุมเคลือ | เหมือนเกื้อกูลทำให้สำราญ |
| ๘๐/ มาถึงนามอญเหนือให้เบื่อคิด | แต่จนจิตต้องกล่าวตามเค้าสาร |
| ตำบลนามอญใต้ให้รำคาญ | ทำนาหว่านบ้างอุตส่าห์ทำนาดำ |
| การทำนาของเราเท่าเป็นอยู่ | พิเคราะห์ดูช่างลำบากถลากถลำ |
| ขอเชิญเทพารักษ์ช่วยชักนำ | การกระทำให้ง่ายสบายเบา |
| ๘๑/ ถึงวังทองมองหาทั้งขวาซ้าย | แต่เห็นทรายไม่เห็นทองยิ่งหมองเศร้า |
| ถ้าได้ทองสักสองลำสำเภา | ตัวของเราก็จะสร้างแต่ทางบุญ |
| จะสร้างมหาวิทยาลัยให้ใหญ่ยิ่ง | เด็กชายหญิงอนาถาไม่ว้าวุ่น |
| ให้เข้าเรียนได้คล่องไม่ต้องทุน | จะอุดหนุนดีทำแต่สัมมา |
| จะซื้อที่ดินแดนสามแสนไร่ | ทำป่าให้เตียนสะอาดปราศรกหญ้า |
| ขุดคลองให้ใช้น้ำลำนาวา | ให้เคหาปลูกปักพอพักกาย |
| ให้เครื่องมือทำกินตามถิ่นที่ | พืชพันธ์ที่ใช้ปลูกเพาะตามเหมาะหมาย |
| ผู้ยากจนจริง ๆ ทั้งหญิงชาย | ถ้าฝักใฝ่ทำกินก็ยินดี |
| แบ่งแจกให้เปล่า ๆ ไม่เอาค่า | แต่ขออย่าเอาไปขายยักย้ายหนี |
| ตั้งโรงเลี้ยงคนพิการทานตาปี | สร้างกุฏีมีหลังคาสักห้าร้อย |
| ให้อาหารการชีวะอุปโภค | ไม่ร้อนโรคหากินสิ้นละห้อย |
| คนแก่ที่อดอยากปากจะงอย | ให้คนคอยปฏิบัติไม่ขาดแคลน |
| สร้างถนนที่กันดารสะพานใหญ่ | ให้มาไปทุกพวกสะดวกแสน |
| ผู้สามารถขาดทุนจะหนุนแทน | ตั้งปึกแผ่นขายค้าสมาคม |
| บำรุงชาติศาสนามหากษัตริย์ | ให้จรัสเจริญเดชวิเศษถม |
| ไม่มีทองหมองไหม้ฤทัยตรม | คิดมิสมปรารถนายิ่งอาวรณ์ |
| ๘๒/ ถึงคลองเขนงพราหมณ์ทำรำเขนง | แต่ก่อนเพรงตรงนี้หรือชื่อนุสรณ์ |
| ๘๓/ ถึงทับผึ้ง ๆ ช่างทำรังนอน | กินเกษรมาลีชูชีวัน |
| สัตว์น้อย ๆ อย่างอุตส่าห์หาอาหาร | รู้สร้างบ้านอยู่ปรีเปรมเกษมสันต์ |
| มนุษยเราเจ้าปัญญาสารพัน | ควรหรือนั่นไม่อุตส่าห์พยายาม |
| สร้างบ้านช่องผองทรัพย์สำหรับกาย | ให้พ้นอายแมลงตั้งทำรังหยาม |
| การขี้เกียจเหยียดตนเป็นคนทราม | จะไร้ความสุขสวัสดิ์วัฒนา |
| การขี้เกียจคอยเบียดเบียนเขากิน | เป็นคนสิ้นความอายน่าขายหน้า |
| ดูอย่างหอยปูเต่าเหล่ากุ้งปลา | ยังรู้หาเลี้ยงกายได้ใหญ่โต |
| เกิดมาเป็นมนุษย์วิสุทธิ์ชาติ | ไม่สามารถเลี้ยงกายอายสุดโหล่ |
| ทำกะป้อกะแป้แน่ต้องโซ | มิได้โงหัวพ้นความจนเลย |
| บ้างคอยรับมฤดกตกตะครุบ | คอยแต่ชุบมือเปิบเฉิบ ๆ เฉย |
| ไม่รู้จักทำกินจนชินเคย | เขาจะเอ่ยหยามหมิ่นกล่าวนินทา |
| ว่าดีแต่ผู้อื่นเขายื่นให้ | ถ้าหาไม่ก็ต้องอดหมดปัญหา |
| เอกลาภมิใช่ใช้ปัญญา | ไม่บรรเจิดเชิดหน้าเหมือนหาได้เอง |
| เกิดเป็นคนถ้าอุตส่าห์เต็มสามารถ | มิอืดอาดออดอ้อนลงนอนเขลง |
| ย่อมหาทรัพย์ประดับกายได้ครื้นเครง | ควรรีบเร่งเสียแต่ยังกำลังกาย |
| ยังหนุ่มสาวคราวครั้งกำลังมาก | เพียรบั่นบากต้องได้สมอารมณ์หมาย |
| หาไว้เพื่อเมื่อชราพาสบาย | มิต้องอายต้องอดหมดราคา |
| ๘๔/ ถึงหนองนางเต่า ๆ ใหญ่ไข่แล้วกลบ | เอาอกลบรอยมิให้ใครกังขา |
| ความรักลูกปลูกฝังกำบังตา | ครั้นแก่กล้าฟักไข่ให้เป็นตัว |
| หัดให้ดำน้ำหาภักษาหาร | ว่ายน้าคลานบนบกไวมิใช่ชั่ว |
| เมื่อเห็นสัตว์ใหญ่มาใกล้ตัว | รีบหดหัวไว้ในหลังระวังตน |
| การควรกลัว ๆ ไว้ไม่บังอาจ | ย่อมแคล้วคลาดผองภัยไม่ไร้ผล |
| การควรกล้า ๆ ให้ควรล้วนมงคล | กลัวกล้าคนรู้จักใช้ได้ผลดี |
| ที่ควรกลัว ๆ ไว้ไม่หยาบหยาม | หมอบให้ราบกราบให้งามตามวิถี |
| ทำกระด้างกระเดื่องเครื่องราคี | ไม่เป็นที่เสน่หาประชาชน |
| ๘๕/ มาถึงเกาะบางเกวียนเวียนแลเลาะ | ไม่เห็นเกาะเห็นแต่ทรายให้ฉงน |
| หรือน้ำเซาะเกาะทะลายตามสายชล | เวียนละวนป่วนปั่นพันเป็นเกลียว |
| นาวาเหเซหมุนเจ๊กวุ่นวาย | หัวโทษท้ายคัดฉากแต้ไม่แลเหลียว |
| ท้ายโทษหัวไม่ทวนเรือจวนเลี้ยว | ต่างเสียงเขียวเถียงกันสนั่นดัง |
| พอเรือตั้งลำได้ไปสะดวก | ค่อยหายหนวกหูระคายเจ๊กหายคลั่ง |
| ไม้ซุงปล่อยลอยน้ำตามลำพัง | ออกเก้กังเกะกะระดะไป |
| ดังกุมภาอาละวาดน่าหวาดเสียว | บ้างก็เลี้ยวบ้างก็ขวางทางน้ำไหล |
| บางต้นแล่นเร็วรี่ดังมีใจ | ชนกันไหวหวั่นสะท้อนดังรอนราญ |
| น้ำกระฉอกเป็นละลอกกระจายฟุ้ง | บ้างแล่นพุ่งชนฟาดดังฉาดฉาน |
| บ้างลอยเรียงเคียงคู่ดังรู้การณ์ | บ้างทะยานชนฝั่งดินพังโครม |
| ทั้งน่ากลัวน่าดูนั่งอยู่เรือ | คัดหางเสือหลีกหลบกระทบโถม |
| ถือถ่อง่ามค้ำผลักเพียงหักโครม | ถ้ากระโจมกระแทกเรือแหลกลาญ |
| ล้วนแต่มีเครื่องหมายหลายเจ้าของ | ปล่อยให้ล่องน้ำไปไกลสถาน |
| พวกรับจ้างถือหวายดังนายพราน | โจนทะยานว่ายน้ำร้อยปล้ำซุง |
| ของใครก็เลือกผูกถูกเจ้าของ | ทำแคล่วคล่องว่องไวมิให้ยุ่ง |
| รวมเป็นแพเรียบร้อยคอยบำรุง | ค่าจ้างมุ่งต้นราคาห้าสิบสตางค์ |
| บ้างตีเชือกด้วยหวายใช้สายน้ำ | เอาไม้ทำกงจักรสะพักขวาง |
| เอาต้นหวายผูกลงที่ตรงกลาง | จักรก็คว้างหมุนวงตามคงคา |
| บนแพตั้งหลักจำปาให้ผ่าซีก | จักรนั้นฉีกตีเป็นเกลียวเหนียวนักหนา |
| ครั้นเห็นพอประสงค์ก็ตรงมา | ขดไว้ท่าผูกซุงผดุงการ |
| เมืองไทยเราอุดมเลิศประเสริฐนัก | มีไม้สักไม้แก่นแสนวิตถาร |
| มีข้าวเหลือเกลือหลามตามดินดาน | มีอาหารต่าง ๆ อย่างเหลือเฟือ |
| มีแร่ธาตุต่าง ๆ อย่างวิเศษ | ในขอบเขตกรุงไกรทั้งใต้เหนือ |
| เกิดสำหรับกับบุญมาจุนเจือ | จะขายเกื้อกูลนิเวศประเทศไกล |
| ไทยเรามีน้ำดินเป็นสินทรัพย์ | เอนกนับราคาหาสุดไม่ |
| ได้กินอยู่สุขเกษมปลื้มเปรมใจ | จงรักษ์ใคร่ถิ่นฐานบ้านเมืองเรา |
| การรักษาบ้านเมืองเป็นเรื่องใหญ่ | ต้องพร้อมนัยสามัคคีดีไม่เขลา |
| มิเอาเรื่องส่วนตัวมามัวเมา | มุ่งแต่เอาให้ชาติจรัสชัชวาลย์ |
| ๘๖/ ถึงตำบลบางปลากดรันทดท้อ | เมื่อไหร่หนอจะถึงซึ่งสถาน |
| แต่นั่งบ้างนอนบ้างช่างรำคาญ | จึงเขียนสารแก้เหงาบรรเทาใจ |
| ให้ปรากฏว่ามาชมไม่อมนิ่ง | ให้เห็นสิ่งคุณประโยชน์โทษไฉน |
| หรือดวงจิตคิดเห็นเป็นเช่นใด | ขอเทพไททั่วหน้าได้ปรานี |
| โปรดพิทักษ์รักษาสาราด้วย | แม้ข้าม้วยร่างกายตายเป็นผี |
| แต่ถ้อยคำน้ำจิตคิดอารี | ให้อยู่มีพรรษาชั่วฟ้าดิน |
| ๘๗/ ถึงเตว็ด ๆ ที่พิธีตั้ง | ไม่ให้หวังเตว็ดวิเศษสิ้น |
| ให้น้อมจิตคิดบูชาเป็นอาจิณ | องค์พระปิ่นปกเกล้าของชาวไทย |
| ๘๘/ ถึงท่าช้าง ๆ เอยเคยลงท่า | ช่างงามมารยาทนักน่ารักใคร่ |
| ฝีเท้าเดินเงียบจริงทุกสิ่งใด | รูปร่างใหญ่แต่ละม่อมดูพร้อมเพียง |
| ไม่เหมือนม้าน่าชังเดินปังโปก | กิริยาโฮกฮากขรมไม่กลมเกลี้ยง |
| คนไม่มีจรรยาไม่น่าเคียง | ถ้าหลีกเลี่ยงได้เท่าใดได้ยิ่งดี |
| ๘๙/ ถึงเชงเหม็งนามนี้ขึ้นปีใหม่ | พวกจีนไปไหว้ศพเคารพผี |
| ทำทวดปู่บุรพชนทุกคนมี | กตเวทีบูชาไว้อาลัย |
| สถานที่ระลึกก่อตึกฝัง | ทั้งกายยังน้ำจิตให้คิดได้ |
| จารึกนามความดีมีอย่างใด | บุตรหลานให้เอาอย่างทางตระกูล |
| ธรรมเนียมเราเผ่าเนื้อเหลือแต่ธาตุ | เก็บนานอาจตกเรี่ยหายเสียสูญ |
| พ่อกับลูกก็ยังหวังเกื้อกูล | หลานเหลนพูนเพิ่มมากไม่อยากแล |
| อัฐิของทวดปู่อยู่ไหนช่าง | เห็นมีอย่างนี้มากอยากจะแก้ |
| ยิ่งคิดไปใจคอให้ท้อแท้ | นั่งชะแง้ชะเง้อไปใจกระพือ |
| ๙๐/ ถึงบางคลอง ๆ มีที่แหลมคุ้ง | เรือเดินมุ่งตรงไปจะได้หรือ |
| จำต้องเอี้ยวเลี้ยวล่องตามคลองคือ | ใครขืนดื้อไปไม่รอดต้องจอดเลย |
| ๙๑/ ถึงบางสงฆ์เลยมาถึงท่าพระ | สาธุสะพระธรรมร่ำเฉลย |
| ให้ละโลภโกรธหลงงวยงงเคย | จะเสบยวิญญาณ์สาระพัน |
| อันสุขใดในโลกประโยคสุด | ซึ่งมนุษย์เสาะแสวงทุกแห่งนั่น |
| ก็ประสงค์สุขจิตไม่ผิดกัน | แต่เรานั้นโง่เขลาเบาปัญญา |
| เที่ยวหาสุขบุกไปไกลประเทศ | ที่อยู่เขตชิดใกล้สิไม่หา |
| ความสุขอยู่ที่ใจไม่นำพา | เพราะอุปาทานไม่มองเห็นของจริง |
| สวรรค์มีสิ่งสิ่งล้ำ | โลกมนุษย์ |
| อยู่ที่ใจบริสุทธิ์ | เท่านั้น |
| ในจิตหน่ายสมมุติ | เหินห่าง |
| อกที่ทุกข์บีบคั้น | ผองพ้นดลเกษม |
| ๙๒/ ถึงบางควาย ๆ ดีมีคุณมาก | ช่วยเข็นลากเบาแรงแจ้งทุกสิ่ง |
| ใช้ไถนากรากกรำทั้งน้ำปลิง | ช่างเปรียบหญิงเป็นควายไม่อายคำ |
| แสนลำบากกรากกรำทำงานบ้าน | ไม่สงสารสตรีแล้วมิหนำ |
| ยังเอาเปรียบกับกระบือแทนชื่อนำ | ช่างใจอำมะหิตหนอไม่ขอฟัง |
| ถ้าหญิงเปรียบชายยิ่งกว่าลิงป่า | ของมีค่าก็ไม่รู้ฟังดูมั่ง |
| มิโกรธใหญ่ไล่ตีเอาชีวัง | จะยับยั้งใจนิ่งเหมือนหญิงฤๅ |
| ๙๓/ มาถึงทางด่างแต่ปางไหน | ปล่อยไว้ให้ดำด่างทางนั้นหรือ |
| จนทำให้เรื่องฉาวกล่าวระบือ | ถึงตั้งชื่อด่างประจำของตำบล |
| ๙๔/ ถึงปากแควแลละลิ่วล้วนทิวไม้ | บ้านเรือนไกลจากฝั่งกลัวพังหล่น |
| เด็ก ๆ มากนั่งมองสองฝั่งชล | สุริยนเบนบ่ายค่อยคลายใจ |
| ทั้งแม่เพิ่มแม่กี่บ่นขี้เกียจ | นั่งเมื่อยเหยียดกายระงับเลยหลับไหล |
| พ่อเถียวกับน้องก็หลับเป็นตับไป | ฉันมิได้ยับยั้งนั่งรำพึง |
| เจ๊กแจวท้ายบอกว่าเรามาใกล้ | ไม่เท่าใดดอกหนานาวาถึง |
| ลดแจวนั่งถือหางเสือหัวเรืออึง | ไฉนจึงหลบเลี่ยงทำเสียงดัง |
| ยืนแจวแต่มืดมาน่าสงสาร | ก็ควรการอยู่นักจะพักนิ่ง |
| ฉันบอกว่าอย่าอึงทำตึงตัง | จะพักมั่งก็ไม่ช้าน้ำพาจร |
| ๙๕/ ถึงวังหิน ๆ ตั้งทำรังไว้ | เพื่อจะให้เนาในหล้าอุทาหรณ์ |
| ไม่เห็นวังยังแต่นามก็งามงอน | อนุสรณ์ถึงภาพปลาบวิญญาณ์ |
| คนเราตายกายเน่าเปล่าประโยชน์ | แต่คุณโทษคงอยู่เป็นคู่หล้า |
| ไม่เปื่อยเน่าเค้ากรรมประจำตรา | ใครเข่นฆ่าลบล้างไม่วางวาย |
| ปิดสิ่งใดใช้ปิดย่อมมิดเม้น | ปิดปากเห็นไม่สมอารมณ์หมาย |
| จะฆ่าให้สูญแน่ก็แต่กาย | จะทำลายเสียงปากนั้นยากจริง |
| กวีฝากพจมาลย์สาส์นโศลก | ไว้แก่โลกสืบสายทั้งชายหญิง |
| ถึงตัวตายลายลักษณ์ยังพักพิง | สนองสิ่งได้อาศัยในโลกา |
| ๙๖/ ถึงบางแก้ว ๆ กองทองทั้งหลาย | มีมากมายเก็บไว้ก็ไร้ค่า |
| เอาไว้พอเป็นสะเบียงเลี้ยงอาตมา | เหลือนั้นน่าเกื้อกูลเป็นทุนรอน |
| แก่คนที่เจตนาสัมมาชีพ | ช่วยคีบหนีบมิให้กลายเป็นไม้ขอน |
| เป็นประโยชน์โชตนาสถาวร | การดับร้อนเพื่อนมนุษย์เป็นสุดดี |
| เวลาบ่ายชายแสงสุริเยศ | บรรลุเขตโบราณสถานที่ |
| สุโขทัยจังหวัดราชธานี | บ้านเรือนมีคับคั่งสองฝั่งชล |
| มีแพเรือจอดหลามตามตลิ่ง | รถยนต์วิ่งส่งรับอยู่สับสน |
| สะพานใหญ่ทำข้ามแม่น้ำวน | เชื่อมถนนไปได้เป็นหลายทาง |
| โรงสีไฟไทยเราเป็นเจ้าของ | สีข้าวปล่องควันพลุ่งมียุ้งฉาง |
| แต่อารามคร่ำคร่าน่าระคาง | ดูเหินห่างซ่อมแซมจึงแรมโรย |
| แทบทุกวัดทัศนาน่าสงสาร | จนเรือผ่านคลาดคล้อยละห้อยโหย |
| พอสายัณห์ตะวันร่มมีลมโชย | ค่อยรื่นโรยหอมประทินกลิ่นมาลี |
| รอเรือถามบ้านที่มีประสงค์ | เขาบอกตรงแถวเจ้าเมืองอันเรืองศรี |
| เห็นบ้านเรียงตามถนนใกล้ชลธี | จอดเรือที่ร่มท่าชลาลัย |
| ขนของขึ้นบ้านพักเป็นหลักฐาน | อัยการคนเก่าก็เล่าไข |
| ว่าเตรียมของพร้อมสรรพคอยกลับไป | ท่านมาใหม่เรือนมอบจงครอบครอง |
| อันเรือนหลวงหลังนี้ทำดีโข | ไม่เล็กโตพอดีมีสี่ห้อง |
| มีนอกชานครัวไฟได้ทำนอง | ติดต่อห้องน้ำบันไดลงไปดิน |
| จัดที่ทางเรียบสรรพรับอาหาร | เสร็จสำราญอารมณ์สมถวิล |
| ตียี่สิบต่างนอนพักผ่อนอิน | ทรีย์ทั้งสิ้นสมประดีจนตีระฆัง |
| ฉันแม่เพิ่มแม่กี่กระวีกระวาด | จัดแจงอาตม์เที่ยวตามที่ความหวัง |
| เดินถนนริมแม่น้ำตามลำพัง | จนกระทั่งถึงตลาดดาษดา |
| เขาขายของต่าง ๆ อย่างกรุงเทพฯ | ทั้งเครื่องเสพสารพัตรช่างจัดหา |
| ถูกทุกอย่างหมูไก่ผักไข่ปลา | กล้วยน้ำว้าอย่างดีหวีหนึ่งสตางค์ |
| แล้วข้ามเชิงสะพานมาถึงหน้าวัด | นามถนัดราชธานีมีลานกว้าง |
| เข้าโบสถ์น้อยน้อมกายถวายเบ็ญจางค์ | พระพุทธางค์ประทานตระการตา |
| มีเณรใหญ่ไขประตูอยู่พิทักษ์ | เห็นมีอักษรห้ามตามเลขา |
| มิให้ใครนำปองของบุราณ์ | จากทะวาร์ออกไปตามใจพาล |
| พระพุทธที่มีแต่เกษสังเวชหลาย | ตั้งเรียงรายหลายขนาดบนอาศน์ฐาน |
| ภาชนะเนืองนองของเบาราณ | ถ้วยโถพานกระปุกกระถางต่างนานา |
| ที่ไม่ทราบใช้อย่างใดสมัยนั้น | รูปพรรณสุดจะแจ้งแถลงว่า |
| ล้วนดินเผาเค้าปั้นด้วยปัญญา | ตามประสาตามสมัยใช้ได้การ |
| ท่านแต่ก่อนมิใช่โง่โวแต่ปาก | ยังทิ้งทรากไว้ประจักษ์เป็นหลักฐาน |
| แบบหนังสือคำภาษาวิชาการ | ให้บุตรหลานเรียนคืบสืบกันมา |
| ออกจากโบสถ์พิพิธภัณฑ์สถานเก่า | รูปพระพุทธเจ้านั่งตั้งอยู่ข้างหน้า |
| มีนามเรียกหลวงพ่อเป๋าชาวประชา | นับถือว่าศักดิ์สิทธิ์ฤทธิไกร |
| มีทุกข์ร้อนบนกันให้ท่านช่วย | แก้บนด้วยบุหรี่จุดจี้ใส่ |
| พระโอษฐ์พระสูบนั้นเป็นควันไป | ว่าลามไหม้หมดมวนเห็นถ้วนกัน |
| ทั้งทำนายทายชะตาอนาคต | ก็ถูกหมดทุกกิจไม่ผิดผัน |
| ตามเสี่ยงทายในเลขาว่ารำพัน | เราชวนกันวันทาลาครรไล |
| เลียบตามฝั่งชลธีถึงที่บ้าน | พระยาวิเชียรสถานบ้านโตใหญ่ |
| เป็นเจ้าของถิ่นที่โรงสีไฟ | จึงเข้าไปไต่ถามความสำราญ |
| ท่านยิ้มย่องผ่องใสเชิญให้นั่ง | อยู่พร้อมพรั่งเป็นสุขทั้งลูกหลาน |
| ฉันหยิบซองพร้องคำเงินบำนาญ | บุตรที่บ้านท่านนั้นฝากฉันมา |
| ต่างปราศรัยไต่ถามตามฉันท์ญาติ | แล้วลาคลาศคล้อยออกนอกเคหา |
| ท่านตามส่งให้ลงยังนาวา | ฝีพายพาสู่สำนักที่พักพลัน |
| รุ่งเวลาพากันขึ้นรถยนตร์ | ไปตำบลราชวัง ณ รังสรรค์ |
| ของกษัตริย์โบราณนมนานครัน | อันนานนั้นสุโขทัยเคยไพบูลย์ |
| ระยะทางไปไม่น้อยสามร้อยเส้น | พอถึงเห็นกว้างใหญ่สมไอศูรย์ |
| กำแพงสามชั้นรอบเป็นขอบมูล | ชั้นในจรูญแน่นหนาศิลาแลง |
| ภายในกว้างทางสังเกตร้อยเศษไร่ | ประตูใหญ่สี่ทิศชนิดแฝง |
| กำแพงกลางบังไว้ให้เคลือบแคลง | สร้างระแวงเชิงชั้นกันไพรินทร์ |
| มีป้อมตั้งบังประตูอยู่สี่ทิศ | ขอบคูชิดกำแพงออกรอบนอกสิ้น |
| ปรางค์ปราสาทอาสน์อุดมลงจมดิน | แต่ฐานหินยังอยู่พอรู้เค้า |
| ที่ตระพังสุวรรณนั้นมีวัด | กลางสระจัดเกาะดูดังภูเขา |
| มีเจดีย์องค์ใหญ่ฝ่ายกลางเนาว์ | แล้วมีเหล่าองค์ย่อมล้อมแปดองค์ |
| วัดตระพังเงินดูมีคูรอบ | วัดตระพังสอก็มีขอบชอบประสงค์ |
| เอาน้ำเป็นสีมาเห็นท่าตรง | วัดสระสี่มีสระวงสี่ด้านวัด |
| วัดมหาธาตุตั้งอยู่กลางเมือง | องค์สูงเขื่องมีฐานด้านสะกัด |
| ถัดขึ้นไปชั้นทักษิณมีหินชัด | ลวดลายจัดจำหลักวิจิตรพิสดาร |
| รูประหงทรงแปลกครั้งแรกเห็น | ซ่องซุ้มเด่นมีกระจังอย่างวิตถาร |
| พุทธรูปไสยาศน์อาศน์โอฬาร | มีวิหารสี่ทิศอุกฤษฎ์ลาย |
| มีฐานทรงองค์พระมหาธาตุ | เป็นเชิงชั้นปั้นวาดประหลาดหลาย |
| ล้วนจำหลักยักเยื้องประเทืองพราย | ที่ยอดปลายเป็นทรงองค์เจดีย์ |
| คงบรรจุอุดมบรมธาตุ | อันโอภาสจรัสรัศมี |
| ยอดจึงคงทรงไว้ไม่ราคี | ด้วยบารมีบรมธาตุพระศาสดา |
| มีวิหารใหญ่ยาวเก้าห้องแจ้ง | เสาเป็นแลงกรมพร้อมสักอ้อมกว่า |
| ยังตั้งเคียงเรียงไสวนัยนา | แต่หลังคายับย่อยน่าน้อยใจ |
| พระประธานหน้าตักกว้างหนักหนา | ถึงสามวาหนึ่งคืบวัดสืบได้ |
| หล่อด้วยโลหะถ้วนล้วนอำไพ | ทั่วทั้งในประเทศสยามตามหล่อมา |
| มิได้มีองค์ใดใหญ่เท่าทัน | ต้องแดดฝนพ้นอันจะรักษา |
| รัชกาลที่หนึ่งจึงเชิญมา | สร้างพระอารามสุทัศน์ ฯ ให้ในพระนคร |
| นามเรืองรุ่งกรุงเทพรัตนโกสินทร์ | คุ้งฟ้าดินขอให้อยู่คู่นุสรณ์ |
| วัดศรีชุมทัศนายิ่งอาวรณ์ | หลังคากร่อนฝาผนังซ้ายยังดี |
| ก่อเป็นโพรงข้างในเดินได้ตลอด | ถึงขื่อทอดหลังคาน่าเป็นที่ |
| สำหรับขึ้นตรวจดูหมู่ไพรี | ข้างขวามีบันไดลงใต้ดิน |
| ว่าเดินได้ไปถึงอุตรดิตถ์ | แต่เขาปิดทางกั้นกันเสียสิ้น |
| เกรงลงไปพร่ำเพรื่อเสือจะกิน | น่าชมศิลปะวิทยา |
| พระประธานก่อด้วยแลงยังแข็งกร่าง | หน้าตักกว้างคะเนห้าวากว่า |
| เสารับขื่อหรือก็ก่อศิลา | หวังให้ถาวรงามอร่ามเรือง |
| กระนี้นี่พระเจ้ารามกำแหง | จึงแสดงด้วยหนังสือให้ลือเรื่อง |
| จารึกไว้ในศิลาค่าควรเมือง | ให้สืบเนื่องถึงพวกเราทราบเค้าการณ์ |
| อันชาติไทยไพโรจน์อุโฆษศักดิ์ | มานานนักหลายพันปีอย่างวิตถาร |
| สุโขทัยนี้ก็ยังทีหลังกาล | ในตำนานชาติเราก่อนเก่ามา |
| เป็นเอกราชชาติหนึ่งซึ่งประเสริฐ | ใช่พึ่งเกิดมีครั้งตั้งหลักฐาน์ |
| สุโขทัยธานีมีสมญา | ที่ทิ้งเป็นป่ายังไม่แจ้งหลายแห่งราย |
| ไม่แต่ธรรมชาติทำให้ชำรุด | มนุษย์ขุดล้มคว่ำขะมำหงาย |
| เที่ยวรื้อค้นคุ้ยเขี่ยเสียกระจาย | จึงเสียหายมากนักหนาเป็นน่าเคือง |
| การจะดูบูราณสถานนี้ | ให้ถ้วนถี่กระจ่างแต่บางเรื่อง |
| เพราะปรักหักพังเสียทั้งเมือง | อิฐแลงเขื่อง ๆ หล่นปนกันไป |
| โบสถ์วิหารปรางค์เจดีย์ล้วนวิจิตร | ช่างประดิษฐ์ประดับประดาน่าเลื่อมใส |
| ไว้ฝีมือให้ชื่อของชาติไทย | ศิลาแลงแต่งไว้วิไลกรณ์ |
| ทั้งโบสถ์พราหมณ์ตามทางไสยศาสตร์ | ที่เทวราชสถิตมหิศร |
| ทุกสิ่งสมฐานะพระนคร | อนุสรณ์ถึงครั้งเมื่อยังดี |
| แม้ชำรุดซุดเศร้าเค้ายังอยู่ | ให้ล่วงรู้ประวัติเลิศประเสริฐศรี |
| ย่อมเชิดชูกู้ตำนานโบราณมี | ราชธานีของชาติอันอาจองค์ |
| แต่พินิจพิศดูอยู่จนบ่าย | แสนเสียดายสิ่งของต้องประสงค์ |
| อนาจจิตคิดไปใจพะวง | สุริยงเย็นพายับกลับครรไล |
| สุโขทัยราชฐานเป็นบ้านเก่า | ของพราหมณ์เผ่าพงษ์คือเพศถือไสย |
| เป็นท่าเรือสำเภามีเสาใบ | มาจอดในเขตค้าทั้งตาปี |
| กษัตริย์เชียงแสนระบิลนามปิ่นเกศ | ยกหนีเดชตะเลงห่างมาสร้างที่ |
| ธิดาพราหมณ์งามลักษณ์กัลยณี | ภิเษกศรีเฉลิมเป็นเจิมจอม |
| ทั้งทรงรับนับถือไสยศาสตร์ | สำหรับราชพิธีไมตรีถนอม |
| รูปนเรศว์นารายณ์ให้ประนอม | ตั้งเสาซ้อมโล้ชิงช้าแรกนาดี |
| แจกพืชพันธุ์ธัญญาประชาราษฎร์ | เลือกนางนาฏจรูญประยูรศรี |
| แต่ล้วนเหล่าสาวพรหมจารี | เข้าพิธีกวนข้าวทิพย์หยิบแจกไป |
| ประเพณีเหนือเนืองสืบเนื่องมา | จนเคลื่อนคลามาสร้างกรุงทางใต้ |
| กรุงเทพมหานครกระฉ่อนไกล | รุ่งเรืองใหญ่โตกว่าเก่าร้อยเท่าทวี |
| ขอเดชามหาชัยพระไตรรัตน์ | บำรุงฉัตร์ชาติไทยชาญชัยศรี |
| ให้ตั้งอยู่คู่ฟ้าธาตุธาตรี | ล้วนแต่มีเกษมสุขทุกนิรันดร์ |
| ข้าพเจ้าผู้กรองสนองถ้อย | ส้มจีนสร้อยเขื่อนเพ็ชรกั้นเขตขัณฑ์ |
| พระราชทานนามสกุลอุณหะนันท์ | พุทธ์สองพันสี่ร้อยนับถอยไป |
| เจ็ดสิบสามปีมะเมียไม่เสียชาติ | เกิดมาคลาศพุทธกาลสมัย |
| แต่ดวงจิตชิดพระธรรมมีกำไร | ขอจงได้ประสบสุขทุกคืนวัน |
| ไปแห่งใดได้เห็นความงามสนุก | ย่อมเจือทุกข์ปนอยู่เป็นคู่ขัน |
| หนาวต้องผ่อนร้อนต้องทนไม่พ้นกัน | ต้องฝืนชั้นอิริยาบถอาการ |
| เที่ยวชมไปในพิภพให้จบทั่ว | สู้บ้านตัวเราไม่ได้หลายสถาน |
| ความสะดวกสบายทำให้สำราญ | ดีกว่าบ้านคนอื่นที่ดื่นตา |
| เงินคนอื่นหมื่นโกฏิประโยชน์เขา | เงินของเราเท่าที่มีย่อมดีกว่า |
| เพราะอาศัยได้เหมือนเพื่อนชีวา | จะปรารถนาใช้ตามความพอใจ |
| ดังนกน้อยสกนธ์มีขนน้อย | ก็บินลอยไปมาเวหาได้ |
| ถ้าขนมากเท่านกเขื่องจะเยื้องไกล | หรือนกใหญ่แต่ขนน้อยถอยกำลัง |
| จะโบกบินไม่คล่องทั้งสองอย่าง | ย่อมเป็นทางสอนใจไว้ได้มั่ง |
| เกิดเป็นคนตนต้องดูรู้กำลัง | ของตัวทั้งของผู้อื่นยั่งยืนนาน |
| แมวลำพองร้องคำรณให้คนเชื่อ | ข้าคือเสือฤทธิไกรอันไพศาล |
| จิ้งจกยกหางแกว่งสำแดงการ | ข้าคือท่านกุมภาศักดาเกรียง |
| มดง่ามว่าข้าคือคชสาร | ฝ่ายสุวาณโก่งหางพลางขึ้นเสียง |
| ข้าคือราชสีหะตะบะเพียง | ขวานฟ้าเปรี้ยงสะท้านทั่วกลัวเดชา |
| พักอยู่สุโขทัยได้สามวัน | จึงพากันลาลับกลับเคหา |
| พร้อมสามคนลงเรือไฟในเวลา | สุริยาเรืองเรื่อออกเรือพลัน |
| มาทางเก่าเล่ามีถี่ถ้วนแล้ว | ครั้งเรือแจวตามน้ำเป็นล่ำสัน |
| คราวนี้กลับเรือไฟเบื่อหน่ายครัน | ทวนน้ำรัญทดใจไม่เสบย |
| ถึงบางตาลขึ้นจากท่ามารถยนตร์ | ถึงตำบลสวรรคโลกวิโยคเอ๋ย |
| ขึ้นรถไฟกลับทางอย่างที่เคย | มาลงเลยบ้านดาราคอยท่ารถ |
| ขึ้นรถไฟสายกลับพระนคร | หยุดพักนอนพิษณุโลกโชคตามบท |
| แม่สองคนบนเหนื่อยเมื่อยระทด | เช้าขึ้นรถไฟพามาบ้านเอย |
----------------------------
