คำนำ

“รามเกียรติ์” เป็นวรรณคดีสำคัญยิ่งและเป็นเรื่องที่สังคมไทยรู้จักแพร่หลายมากที่สุดเรื่องหนึ่ง กวีไทยนำเรื่องรามเกียรติ์มาสร้างสรรค์เป็นวรรณคดีร้อยกรองหลากหลายรูปแบบทั้ง โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน โดยเฉพาะกลอนบทละครซึ่งใช้เป็นบทสำหรับเล่นละครในตามขนบของราชสำนักนั้น ปรากฏหลักฐานว่ามีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ครั้นถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์พระมหากษัตริย์หลายพระองค์ในพระบรมราชจักรีวงศ์ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประชุมนักปราชญ์ราชบัณฑิต ทรงพระราชนิพนธ์เรื่องรามเกียรติ์ขึ้นหลายสำนวน ได้แก่ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

ระยะเวลา ๑๕ ปีในสมัยกรุงธนบุรี นับตั้งแต่พุทธศักราช ๒๓๑๐ จนถึงพุทธศักราช ๒๓๒๕ นับเป็นช่วงเวลาที่บ้านเมืองยังอยู่ในภาวะระส่ำระสายภายหลังเสียกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงกอบกู้อิสรภาพและทรงสร้างความเป็นปึกแผ่นแก่ราชอาณาจักร แม้ทรงมีพระราชภารกิจในการศึกสงครามไม่ว่างเว้นตลอดรัชสมัย พระองค์ยังทรงอุตสาหะฟื้นฟูศิลปวิทยาด้านต่างๆ รวมทั้งด้านวรรณคดี ได้ทรงพระราชนิพนธ์บทละครเรื่องรามเกียรติ์ขึ้นเมื่อพุทธศักราช ๒๓๑๓ หลังจากเสียกรุงศรีอยุธยา ๓ ปี เพื่อใช้เป็นบทเล่นละครในสำหรับราชสำนักกรุงธนบุรี

บทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระราชนิพนธ์สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี แต่เดิมพบเพียง ๔ เล่มสมุดไทย ลักษณะเป็นสมุดไทยดำ ชุบเส้นทอง เนื้อเรื่อง ๓ เล่มแรก ดำเนินเรื่องตั้งแต่หนุมานเกี้ยวนางวานริน ท้าวมาลีวราชว่าความ ไปจนถึงพระลักษณ์ต้องหอกกระบิลพัท ส่วนสมุดไทยเส้นทองอีกเล่มหนึ่ง (เล่ม ๔) เป็นตอนพระมงกุฎประลองศรและปล่อยม้าอุปการ ซึ่งนายธนิต อยู่โพธิ์ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร ตรวจสอบต้นฉบับและพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรกเมื่อพุทธศักราช ๒๔๘๔ ต่อมาเมื่อพุทธศักราช ๒๕๕๗ Mr. Jan Richard Dressier นักศึกษาปริญญาเอก สาขา Southeast Asian Studies มหาวิทยาลัยฮัมบูร์ก ประเทศสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี ได้นำสำเนาเอกสารบทละครเรื่องรามเกียรติ์ จากหอสมุดประจำรัฐแห่งกรุงเบอร์ลิน (Staatsbibliothe zu Berlin) มามอบให้ผู้อำนวยการสำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์

สำเนาเอกสารจากหอสมุดประจำรัฐแห่งกรุงเบอร์ลินเป็นบทละครเรื่องรามเกียรติ์ตอนศึกสัทธาสูร วิรุญจำบัง พระราชนิพนธ์สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี เอกสารต้นฉบับเป็นสมุดไทยชุบเส้นทอง บอกวันเดือนปีที่ทรงพระราชนิพนธ์ เนื้อหาเป็นเรื่องรามเกียรติ์ตอนศึกสัทธาสูร วิรุญจำบัง ความตอนก่อนที่หนุมานจะพบนางวานริน สมุดไทยชุบเส้นทองฉบับนี้เป็นเอกสารสำรับเดียวกับฉบับหอสมุดแห่งชาติ แต่พลัดไปอยู่ที่ประเทศสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี เอกสารต้นฉบับสมุดไทยชุบเส้นทองจากหอสมุดประจำรัฐแห่งกรุงเบอร์ลินมีความสำคัญยิ่งต่อการศึกษาวรรณคดีสมัยกรุงธนบุรี นับเป็นบทละครพระราชนิพนธ์ฉบับสมบูรณ์ซึ่งกรมศิลปากรยังไม่เคยจัดพิมพ์เผยแพร่มาก่อน

เนื่องในวาระครบ ๒๕๐ ปีแห่งการสถาปนากรุงธนบุรี ซึ่งหน่วยงานต่างๆ ทั้งภาครัฐและเอกชนร่วมกันจัดกิจกรรมเฉลิมฉลองระหว่างพุทธศักราช ๒๕๖๐ - ๒๕๖๑ กรมศิลปากรจึงมอบให้ นายบุญเตือน ศรีวรพจน์ ผู้เชี่ยวชาญด้านอักษรศาสตร์ (ภาษาและวรรณกรรม) ตรวจสอบต้นฉบับบทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระราชนิพนธ์สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี เพื่อจัดพิมพ์เผยแพร่เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีเนื่องในวาระสำคัญดังกล่าว

กรมศิลปากรขอขอบคุณ Mr. Jan Richard Dressler มา ณ โอกาสนี้ และมุ่งหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือบทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระราชนิพนธ์สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีนี้ จะอำนวยประโยชน์แก่นักเรียน นักศึกษา และประชาชนผู้สนใจวรรณคดีไทยโดยทั่วกัน

(นายอนันต์ ชูโชติ)

อธิบดีกรมศิลปากร

สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์

กุมภาพันธ์ ๒๕๖๑