โคลงสุภาษิต

โคลงสุภาษิตประจำภาพ

ในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม

​๑ หน้าเนื้อใจเสือ

๏ หน้า เนตรสมชื่อแม้	มฤคี
เนื้อ นุ่มนวลดูดี	แต่หน้า
ใจ พาลเก่งโกงมี	จิตต์ดั่ง
เสือ ดุดันกลั่นกล้า	โกรธร้ายอย่าสมาน ฯ

๒ หน้าไหว้หลังหลอก

๏ น่า กลัวหัวหยิกย้อน	ยอกกล
ไหว้ นบสบเศียรซน	ซ่อนเค้า
หลัง ลับกลับยกตน	โตป่อง ปึ่งแฮ
หลอก เล่ห์ลิงหลอกเจ้า	เลิดล้ำหลายขบวน ฯ

​๓ น้ำกลอกใบบัว

๏ คนกลมดั่งน้ำกลอก	ใบบัว
ชำนิชำนาญตัว	กลั่นกลิ้ง
ใครเสวนะพัว	พันผูก
มันจักเพโททิ้ง	โทษร้ายถึงเรา ฯ

๔ มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก

๏ คนพาลพูดพล่ำลิ้น	ลมไหว
เพ้อพจน์สบถไถล	หลอกล้น
มะกอกสามตะกร้าไป	ปาเปล่า
บ่ถูกสักผลพัน	เล่ห์ลิ้นลมพาล ฯ

๕ กะลาครอบหัว

๏ เสือกเศียรสัญจรเข้า	เคียงคน
หัวร่อริกพลิกตน	พูดจ้อ
กะลาครอบหัวซน	เสือกแทรก กลางเฮย
โหลกเลื่อมแลบลิ้นล้อ	เลิดล้ำลิงถุง ฯ

​๖ ไม้หลักปักมูลควาย

๏ คำคนใดไพล่พล้ำ	พลาดหลาย
ไม้หลักปักมูลควาย	เปรียบอ้าง
ผู้ใหญ่พูดกลับกลาย	โอนอ่อน เอนเอย
คนมักฉินชังบ้าง	เกลียดสิ้นทวยชน ฯ

๗ แปดเหลี่ยมแปดคม

๏ ขี้ช่อหมอถ้อยต่อ	แหลเหลือ
ลักฉกชาวบกเรือ	ซุ่มส้อง
แปดคมแปดเหลี่ยมเถือ	เอาทุก ด้านเฮย
ชนชนิดเช่นนี้ต้อง	เก็บเข้าคุกขัง ฯ

๘ เหยียบเรือสองแคม

๏ เหยียบเรือสองกราบเค้า	คนคด
จุนโจทก์จำเลยลด	ต่ำแต้ม
บอกกลอุบายปด	ปองแต่ ทรัพย์เฮย
สองฝ่ายหลงแยบแย้ม	อย่างนี้บาปเหลือ ฯ

​๙ เสี้ยมหัวควายให้ชนกัน

๏ แสนชั่วยั่วแหย่เย้า	ยุคน
สอนนี่เสี้ยมโน่นชน	แส่ได้
สองฝ่ายไม่ทราบขวน	ขวายทเลาะ กันแฮ
เฉกเสี้ยมเขาควายให้	ขวิดไส้พุงพัง ฯ

๑๐ เหล็กแข็งดัดได้

๏ เหล็กก้อนตีมีดได้	โดยปอง
สัตว์บกสัตว์น้ำฟอง	ฝึกได้
คนซื่ออ่อนตามคลอง	คำปราชญ์ ง่ายนา
พาลชาติแข็งขืนให้	อ่อนสิ้นสุดแรง ฯ

๑๑ ไม้คดดัดได้

๏ ไม้คดควรดัดได้	โดยปอง
เหล็กนากชินเงินทอง	ทุบได้
เดียรฉานชาติลำพอง	เพียรดัด ซื่อเฮย
คนคดขืนดัดให้	ซื่อสิ้นสุดเพียร ฯ

​๑๒ แม่น้ำคดแจวพายตามได้

๏ แม่น้ำคดลดเลี้ยว	เล่ห์หลาย
แจวถ่อเรือพายผาย	ผ่านได้
น้ำจิตต์คดขวนขวาย	ผันผ่อน ยากนา
ปราชญ์สุดโปรดแค่นไค้	คดเคี้ยวคนพาล ฯ

๑๓ ไม้โกงดัดได้

๏ คนโกงโกงยิ่งไม้	โกงกาง
โกงกิ่งแก่นถากถาง	ดัดได้
โกงคนคิดคดขวาง	ดัดยาก
เห็นว่าโกงอย่าใกล้	หลบให้ไกลโกง ฯ

๑๔ อย่าคบคนพาล

๏ คนบิดกิจเกียจคร้าน	การงาน
ยังสั่งสอนจับการ	ถูกถ้า
ชาติพาลบิดเกลียวสมาน	มองจับ ยากเฮย
ทราบว่าปิดอย่าค้า	คบเข้าส่วนทุน ฯ

​๑๕ ข้างนอกสุกใสข้างในสกปรก

๏ นกยางข้างนอกล้ำ	เลิดขาว
แต่เสพสัตว์เป็นคาว	ขื่นร้าย
เฉกพาลนอกนั้นราว	กะกระดาษ
ในจิตต์ลามกบ้าย	บาปเปื้อนเป็นหนอง ฯ

๑๖ อย่าประมาทเสือหิว

๏ เสือหิวนอนนั่งแห้ง	เห็นโครง
ดูถูกมันมักโขยง	คาบเคี้ยว
พาลเฉลียวฉลาดโกง	กลเลศ เสมอนา
อย่าประมาทมันเลี้ยว	แล่เนื้อเถือหนัง ฯ

๑๗ ให้เหยื่อเสือผอม

๏ ให้ กรรมกรแซะไซ้	แสวงหา
เหยื่อ ศพสัตว์สรรมา	มากถ้วน
เสือ เสพไป่อิ่มอา	หารเหตุ หิวแฮ
ผอม ดั่งพาลผอมอ้วน	อาจคั้นคนขุน ฯ

​๑๘ สอนลิงขึ้นต้นไม้

๏ ฝึกหัดพานรให้	ปีนพฤกษ์
เห็นว่าช่วยการฦก	เล่ห์นี้
สอนโจรลอบลักฝึก	หัดเชี่ยว ชาญเฮย
สอนเปล่าบ่อต้องกี้	กอบเกื้อการงาน ฯ

๑๙ สอนจรเข้ว่ายน้ำ

๏ สั่งสอนสัตว์จรเข้	คงคา
ให้แหวกวนเวียนวา	ริชหว้าย
เปรียบปราชญ์สั่งสอนสา	นุศิษย์ พาลแฮ
มันเก่งโกงยิ่งย้าย	อย่าเยื้องยักสอน ฯ

๒๐ ชี้โพรงให้กะรอก

๏ ชี้ ช่องทางหว่างต้น	พฤกษา
โพรง ดั่งรูคูหา	ใช่น้อย
ให้ สำนักเดียรฉาน์	ชาติโฉด เขลาเฮย
กะรอก ดั่งคนหมอถ้อย	โทษร้ายอย่าขยาย ฯ

​๒๑ อย่าเลี้ยงลูกเสือ

๏ ชนโฉดบ่ได้ตรึก	ตรองการ
เลี้ยงลูกเสือสามานย์	มุ่งร้าย
เล่ห์เลี้ยงบุตรอันธพาล	พาชั่ว ให้นา
ความผิดมันมักบ้าย	ถูกต้องตนเสมอ ฯ

๒๒ อย่าเลี้ยงลูกจรเข้

๏ คนเขลาบ่อได้นึก	กาลนาน
เลี้ยงลูกจรเข้หาญ	ฮึกร้าย
เล่ห์เลี้ยงลูกอันธพาล	พาผิด ให้นา
เอาแต่ความร้ายบ้าย	บวกเปื้อนเหม็นเสมอ ฯ

๒๓ ยื่นแก้วให้ลิง

๏ ส่งเครื่องประดับให้	วานร
ฤๅจักอาจอาภรณ์	ผูกใช้
อย่าควรส่งสังวร	โอวาท
ให้พวกพาลบอดใบ้	ไป่รู้รักษา ฯ

​๒๔ เห็นลูกปัดดีกว่าเพ็ชร

๏ ผลปัดชูเชิดไว้	เหนือหัว
ผลเพ็ชร์เท่าผลบัว	บ่เอื้อ
ควรกลัวบ่อคิดกลัว	ดีกลับ ร้ายแฮ
เห็นผิดเป็นชอบเกื้อ	ก่อข้างขาดทุน ฯ

๒๕ ทิ้งแก้วลงน้ำ

๏ อันธพาลคลั่งเคลิ้ม	เขลากมล
เอารัตนอำพล	ผ่องเนื้อ
ทิ้งลงนทีชล	โฉดชั่ว จริงนา
เห็นชั่วเป็นดีเกื้อ	ก่อข้างฉิบหาย ฯ

๒๖ ตั้งม้าใส่บาตร

๏ ผู้ดีตั้งม้าใส่	บาตรสงฆ์
โดยจิตต์คิดตรงปลง	ปลดเปลื้อง
ฤๅโดยเจตน์จำนง	หวังอวดเขานา
สองแยบสองอย่างเยื้อง	ยากรู้ใจจริง ฯ

​๒๗ นักปราชญ์ตกเบ็ด

๏ เทียมปราชญ์ใช่ปราชญ์แปล้	ปลงธรรม
ยามค่ำตกเบ็ดงำ	เงื่อนส้อน
กลางวันชักปคำพำ	พึมบ่น มนต์เฮย
หวังจะกลบหลบข้อน	แคะไค้คำฉิน ฯ

๒๘ แมลงเม่าเข้าไฟ

๏ แมลง ค่อมมอมมืดหน้า	นึกไฉน
เม่า หมิ่นยินร้ายไฟ	รุ่งฟ้า
เข้า เปลวลวกประลัย	ลาญชีพ เปล่าเฮย
ไฟ ดังบาปกรรมกล้า	ลวกผู้พาลเขลา ฯ

๒๙ เห็นกงจักรเป็นดอกบัว

๏ เห็นกงจักรดุจด้าง	ดอกบัว
ขอทัดเทิดทูนหัว	ส่งให้
เสวยทุกข์ทราบสึกตัว	เต็มปลด เปลื้องเฮย
ผลพิบากแสดงได้	เดือดร้อนรำคาญ ฯ

​๓๐ นอนหลับทับดาบ

๏ นอน แนบแอบมิตรร้าย	ราวคม ดาบเฮย
หลับ ลเลิงหลงชม	ชื่นเคล้า
ทับ ยียั่วอารมณ์	เริงร่วม สนิทนา
ดาบ ดั่งมิตรพลิกเข้า	ประทุษฐร้ายจึ่งเห็น ฯ

๓๑ ปลาผุดหย่อนเบ็ด

๏ เห็นปลาดื่นชื่นด้วย	ประสงค์
ปลาผุดเบ็ดหย่อนตรง	โผล่ผล้ำ
ปลาตื่นเหยื่อยกปลง	เบ็ดเปล่า
เล่ห์โลภหาลาภล้ำ	หลุดแล้วลงเหลว ฯ

๓๒ หัวล้านพลอยตาย

๏ คนซื่อถือเชื่อถ้อย	คำพาล
พลอยพินาศฦๅนาม	น่าเก้อ
เฉกล้านสี่คนหาญ	เข้าช่วย เถรแฮ
ตายเพราะไป่ตรึกเน้อ	เยี่ยงนี้จงระวัง ฯ

​๓๓ เรือล่มเมื่อจอด

๏ เรือ เทียบถึงท่าแล้ว	และมา
ล่ม ละลายโภคา	ชวดใช้
เมื่อ หนุ่มเท่าถึงชรา	แสวงสิ่ง ใดเฮย
จอด จ่อจวนเจียนได้	สิ่งนั้นศูนย์เสีย ฯ

๓๔ ขี้ข้านอนเตียง

๏ คนจนจิตต์เกียจคร้าน	คราวงาน
เอาแต่โอ้อาการ	คี่ข้า
ยลเตียงใหญ่หมอนขวาน	เอนอาตม์ นอนแฮ
หันกลับหัวเห็นถ้า	โง่แท้นอนเตียง ฯ

๓๕ ขี้ข้านุ่งปูม

๏ คนขี้ข้านุ่งผ้า	ปูมป๋อ
นุ่งไม่ทันน่วมหนอ	แลกเหล้า
เปรียบข้าที่นายยอ	ยกยศ ให้แฮ
ดั้งปึ่งปานเป็นเจ้า	จัดจ้าจองหอง ฯ

​๓๖ ขี้ข้าเห็นแก่กิน

๏ สัญชาติทาสคี่ข้า	คนทมิฬ
เชื้อเช่นเห็นแก่กิน	กับเข้า
ยืนนอนนั่งกลางดิน	เดินดื่ม ได้เฮย
ดีชั่วอย่าหยอกเย้า	หยาบช้าชาติสถุล ฯ

๓๗ ถ่มน้ำลายรดฟ้า

๏ ถ่มน้ำลายรดฟ้า	ฟูนฝอย
ฟ้าบ่ถูกกลับถอย	ถูกเกล้า
เหมือนคนเลิดคุณลอย	โลกเลื่อง ฦๅเฮย
ใครประทุษฐท่านเท้า	โทษต้องตนเอง ฯ

๓๘ เด็กเดาะอิฐเล่น

๏ เด็กเดาะอิฐเล่นใกล้	หญิงชาย
มักกระเด็นโดนดาย	โดดกลิ้ง
ถูกศอถูกเศียรกาย	ผู้ใหญ่ โกรธนา
จำอย่าหลงเล่นทิ้ง	อิฐนั้นก่อความ ฯ

​๓๙ เต่าใหญ่ไข่กลบ

๏ เต่าใหญ่ไข่กลบให้	หายรอย
หวังบ่เห็นฟองฝอย	เฟื่องเท้า
ผู้ใหญ่ซ่อนกลคอย	ระวังโทษ ตนแฮ
กลบเกลื่อนโทษค่ำเช้า	เพื่อให้หายแผล ฯ

๔๐ แย่งก้างกันกิน

๏ แย่ง เงินทองทั่วแท้	นาสวน
ก้าง ทุกสิ่งสรรพ์กวน	ก่อร้าย
กัน เองพี่น้องชวน	โกรธแย่ง ก้างเฮย
กิน แย่งกันยุ่งย้าย	เพราะก้างกามคุณ ฯ

๔๑ ลิงล่างค่างบน

๏ ลิงค่างเปรียบเล่ห์ผู้	พาลชล
ลิงล่างเล่ห์ยศตน	ต่ำใต้
ค่างขึ้นอยู่บนกล	ยศศักดิ์ สูงนา
บนล่างบ่กลายดีได้	ชั่วชี้บอกเสมอ ฯ

​๔๒ ทองบางตะพาน

๏ อริยปราชญ์เปรื่องเชี่ยว	ปรีชา
ไป่เลือกสกุลเกิดปรา	กฎเกื้อ
หนุนคุณทั่วทิศา	สรรพสัตว์ สุขเฮย
เพราะพระทานทองเชื้อ	ชาติแท้ธรรมคุณ ฯ

๔๓ ทองเนื้อนพคุณ

๏ ทองนพคุณเลิดล้ำ	ฦๅสถาน
กำเนิดบ่อบางตพาน	ผ่องเนื้อ
ทองธรรมชาติสาสน์สาร	สรรเพ็ชญ์ พระนา
พิเศษผุดผ่องเชื้อ	เช่นเนื้อนพคุณ ฯ

๔๔ บัวเกิดในตม

๏ บุษบงก่อเกิดเปื้อน	เปือกตม
ดอกล่วงเลนงามชม	ชื่นหน้า
เปรี่ยบปราชญ์เกิดเปือกปม	เป็นมนุษย์
เลิดล่วงมนุษย์สุดฟ้า	ทั่วหล้าสรรเสริญ ฯ

​๔๕ ซ้างเผือกเกิดป่า

๏ สารเศวตอุบัติด้าว	แดนสถาน
มาสู่โพธิสมภาร	เสด็จได้
เปรียบปราชญ์ปรีชาญาณ	เกิดอยู่ ไหนนา
มาสู่สมบรมไท้	ช่วยเอื้อนอรรถธรรม ฯ

๔๖ ทำนาพึ่งน้ำ

๏ ทำนาต้องพึ่งน้ำ	ฝนนอง
ไถหว่านผลพูนกอง	เกี่ยวได้
เปรียบปราชญ์ฉลาดปอง	การกิจ ตนนา
ต้องหว่านพืชผลให้	ชุ่มน้ำใจชน ฯ

๔๗ แร้งเสพสัตว์ตาย

๏ แร้งรูปเร่อร่าร้าย	รุกรุย
เสพสัตว์ตายกายฉุย	เฉียดคลุ้ง
เปรียบปราชญ์รูปปุกปุย	ภายนอก หมองนา
แต่จิตต์ภายในฟุ้ง	เฟื่องสร้างทางกุศล ฯ

​๔๘ ขนุนหนามเนื้อเหลือง

๏ ผลขนุนหนามนอกเนื้อ	ในเหลือง
ช่างอ่อนหวานยวงเปลือง	เปล่งห้อง
เปรียบปราชญ์ไม่รุ่งเรือง	นอกครุ คระนา
ในจิตต์อ่อนหวานพร้อง	เพราะพร้อมงามเหลือ ฯ

๔๙ ต่อไม้ให้ยาว

๏ ทำการกิจคิดด้วย	ปรีชา
เห็นว่าสั้นปัญญา	ยากใช้
เติมต่อติดคิดหา	ความใส่ สวยเฮย
เฉกเช่นชนต่อไม้	ยืดได้โดยกาล ฯ

๕๐ ย่างช้างทั้งตัว

๏ พึงเพียรหมั่นก่อเกื้อ	การงาน
ทุกสิ่งสารพัดการ	อย่าค้าง
คงรวยพักหนึ่งนาน	นอนสุข
เอาอย่างชนย่างช้าง	สุกช้ากินยืน ฯ

​๕๑ เอาน้ำลูบท้อง

๏ ทำการอย่าอิดเอื้อน	อารมณ์
หมั่นเถิดนานท่านชม	ชื่นหน้า
อุตส่าห์เพิ่มเติมนิยม	ยามยาก ก่อนแฮ
น้ำลูบท้องไม่ช้า	ชอบแล้วอิ่มหลาย ฯ

๕๒ ฝนทั่งเป็นเข็ม

๏ ฝนทั่งเหล็กเหลี่ยมป้าน	เป็นเข็ม
สำเร็จตามนึกเต็ม	แต่ใช้
การงานสิ่งใดเล็ม	และล่วง เปลืองนา
สบสิ่งสรรพใดได้	เสร็จด้วยพากเพียร ฯ

๕๓ สีไฟให้ติด

๏ สีไฟไม่ติดแล้ว	อย่าหยุด
อุตส่าห์สีอุตลุด	เช่นข้อ
ไฟคงติดปุยจุด	สมจิตต์
ถ้าละเพียรจิตต์ท้อ	ชวดได้ตามประสงค์ ฯ

​๕๔ จับให้มั่น

๏ จับสิ่งใดให้มั่น	คงความ
อย่าปล่อยปละละตาม	แต่ได้
ถึงตายอย่าผละผลาม	พลิกไพร่
จึงจะมีชัยใช้	ชอบไม้มือเหนียว ฯ

๕๕ คั้นให้ตาย

๏ บีบสิ่งใดบีบคั้น	จนตาย
อย่าปล่อยปละละหมาย	ไม่พลั้ง
มันจะพลิกแพลงหงาย	บิดขบ
แม้ไม่มั่นคงตั้ง	คิดร้ายปลายมือ ฯ

๕๖ เหยียบเต่าสองตีน

๏ ยกย่างเหยียบเต่าตั้ง	เต็มสอง บาทแฮ
เต่าไม่อาจดิกกระดอง	โดดได้
ความลับสิ่งใดตรอง	ตรวจถนัด แน่แฮ
ยึดที่ยืนยันไว้	มั่นแล้วเลิดคุณ ฯ

​๕๗ หลนปลาร้าต้องมีครู

๏ สรรพวิชชาช่างใช้	การงาน
ถามก่อนทำชำนาญ	ทุกถ้า
อย่าทำนิ่งนิ่งการ	งานมัก เสียพ่อ
ดูแต่หลนปลาร้า	แรกต้องมีครู ฯ

๕๘ ผู้ดีแปดสาแหรก

๏ ผู้ดีแปดแสรกเส้น	สืบสาย
คือชนกชนนีหมาย	คู่อ้าง
สูงศักดิ์บ่เสื่อมคลาย	ขาดคลาด กันนา
แปดชั่วสาวสืบสร้าง	ห่อนสิ้นศูนย์วงศ์ ฯ

๕๙ ไม้ร่มนกจับ

๏ พฤกษไพรใบงอกเงื้อม	งำแสง
นกย่อมมาแอบแฝง	พุ่มไม้
เฉกชนรุ่งเรืองแรง	บุญก่อน หนุนนา
ชนจึ่งมาให้ใช้	เพราะเชื้อบุญสนอง ฯ

​๖๐ ฟังหูไว้หู

๏ ความสิ่งใดเล่าล้น	เหลือครู
ควรตริตรองชั่งชู	เที่ยงแท้
ฟังหูหนึ่งไว้หู	หนึ่งชอบ
หูไม่เบาความแม้	แม่นแล้วเลิดคุณ ฯ

๖๑ นอนสูงให้นอนคว่ำ

๏ นอนสูงสุดภาคพื้น	พึงแปร
ผินพักตร์คว่ำลงแล	แหล่งหล้า
เผื่อพบสิ่งใดแด	ดูถนัด เนตรเฮย
ผันผ่อนได้ทุกถ้า	เที่ยงแท้ทางผล ฯ

๖๒ นอนต่ำให้นอนหงาย

๏ ดลแดนใดค่ำค้าง	คืนหมาย
นอนต่ำให้นอนหงาย	พักตรไว้
เผื่อสรรพสัตว์หลาย	หลากแล่น มาฤๅ
ว่าร้ายดีจักได้	ดับร้อนผ่อนเกษม ฯ

​๖๓ เข้าป่าอย่าเสียเหมือง

๏ คนดีควรยิ้มอย่า	คิดเคือง
ไปป่าอย่าเสียเหมือง	มาบน้ำ
ยามอยากอาบกินเนือง	นิจนั่ง สบายแฮ
เฉกชอบชนดีล้ำ	เลิดข้างขาดแคลน ฯ

๖๔ เข้าเมืองอย่าเสียขุน

๏ อย่าคิดโหดโดดดื้อ	ถือบุญ
เห็นท่าทางมีคุณ	คิดให้
มาเมืองอย่าเสียขุน	นาหมื่น พันพ่อ
ของนอบน้อมถวายไว้	ท่านได้ดูดี ฯ

๖๕ หนามยอกเอาหนามบ่ง

๏ เสี้ยนยอกมือและเท้า	ทุกข์ทน
หนามบ่งเอาออกจน	หมดได้
ทัพศึกรบพุ่งพล	เราเพียบ แล้วพ่อ
ขอทัพเมืองใหญ่ให้	ต่อสู้ศึกศูนย์ ฯ

​๖๖ อย่าดมดอกหญ้า

๏ อย่าดมดอกหญ้ายั่ว	ยามจน
ดอกต่ำชาติชักชน	ชั่วแท้
เป็นไทยคบทาสทน	ทุกข์เท่า กันนา
ดอกใช่ดอกไม้แม้	เสพย์เศร้าเสียสี ฯ

๖๗ ไฟเท่าหิ่งห้อย

๏ เชื้อเพลิงเท่าหิ่งห้อย	จำรูญ
ไหม้ทุกสิ่งเผาศูนย์	ป่นปี้
เอกชนพรั่งไพรบูลย์	บุญอย่า หมิ่นแฮ
แม้นหมิ่นไหม้ชั่วนี้	ชั่วหน้านานเหลือ ฯ

๖๘ เอามือจี้ไฟ

๏ รู้ว่าเพลิงรุ่งเร้า	เปลวฮือ
อย่าพ่ออย่าเอามือ	จับจี้
ทราบชัดท่านระบือ	เรืองเดช
ควรอย่าพะพ้องกี้	เกี่ยวข้องขัดขืน ฯ

​๖๙ อย่าหมิ่นคนเล็ก

๏ สงวนตัวอย่าห้าว	หาญหลง
หมิ่นท่านเล็กเลิดพงศ์	เพศฟ้า
พิษเพียงวิศมวงศ์	นาคราช เล็กนา
เล็กแต่ตัวพิษกล้า	ตอดแล้วตายเร็ว ฯ

๗๐ อย่าลูบคมดาบ

๏ อย่าละเลิงลูบไล้	เล่นคม
ดาบจะบาดเจ็บระบม	บอบช้ำ
ผู้ใหญ่ยศคารม	แสดงสิ่ง ใดนา
อย่าลบถ้อยเถียงย้ำ	ยั่วเย้าเกิดความ ฯ

๗๑ อย่าไขว่หน้าช้าง

๏ รู้ว่าช้างดุร้าย	เมามัน
อย่าไขว่หน้าฉานพลัน	แตกร้าว
เทียบท่านโกรธใครครัน	เร่งครั่น คร้ามนา
เร่งหลบหลีกก่อนกร้าว	โกรธกริ้วอย่าขวาง ฯ

​๗๒ อวดแรงแข่งช้าง

๏ อย่าอวดแรงแข่งช้าง	คชสาร
งวงทุ่มงาแทงปราณ	ปราศแท้
เฉกยกฉัตรภูมิบาล	เถลิงราช สิรินา
อย่าแข่งขืนขัดแม้	พลาดม้วยมลายวาย ฯ

๗๓ อย่าฮึกสู้เสือ

๏ อย่าทนงนึกฮึกสู้	เสือทมิฬ
มันจักกัดกายกิน	เมื่อพลั้ง
ขันสู้กับภูมินทร	หมายชนะ ฤๅพ่อ
สู้ท่านยศยิ่งยั้ง	ยักย้ายฉิบหาย ฯ

๗๔ ควายขวิดอย่าขวาง

๏ ควายขวิดกันอย่าห้าม	ขวางกลาง
ตนจักเจ็บปวดวาง	ชีพม้วย
เพียงพาลด่าถากถาง	ชกต่อย กันเฮย
ใครแทรกกลางขวางด้วย	ดุจได้อาดูร ฯ

​๗๕ ชักซุงตามขวาง

๏ ชัก ขอนสักกึ่งต้น	ตามขวาง
ซุง ใหญ่ยาวโยระยาง	ยากคล้อย
ตาม ใจยากลากกลาง	ขอนขัด ขวางเฮย
ขวาง ดั่งชักขวางถ้อย	ท่านผู้ศักดิ์สูง ฯ

๗๖ ไม้ซีกคัดไม้ซุง

๏ ไม้ ไผ่เขาผ่าปล้อง	เกรียกเป็น
ซีก อ่อนบางเบาเห็น	ชอบได้
คัด ขอนใหญ่ไม่กระเด็น	ดันป่น ปี้นา
ซุง เปรียบผู้ใหญ่ใคร้	คัดค้านแหลกเหลว ฯ

๗๗ อย่าเดินนอกทาง

๏ อย่า ขวนขวายป่ายเท้า	ทรมาน
เดิน เที่ยวหลงทางกาล	เนิ่นช้า
นอก จากอริยสถาน	แล้วผิด
ทาง ใช่ทางแปดถ้า	ค่ามแล้วไหลหลง ฯ

​๗๘ ไม้ง่ามสอยมะเขือ

๏ อุตริเอาไม้ง่าม	สอยมะเขือ
คนคดคิดบิดเถือ	กิ่งเปลี้ย
ขั้วเหนียวเหนี่ยวง่ามเหลือ	ลำกิ่ง หักแฮ
ดังว่าความศาลเตี้ย	ตัดต้องโทษอุทธรณ์ ฯ

๗๙ ขว้างมะม่วงบนยอด

๏ อย่าเอาไม้เท้าคว่าง	เวหน
หมายถูกมะม่วงผล	ห่อนได้
คนเขลากล่าวฉินคน	ฉลาดพ่าย แพ้ฤๅ
เขลาอย่าฮึกหาญให้	เหนื่อยแพ้แรงเพียร ฯ

๘๐ เคี้ยวอ้อต่างอ้อย

๏ อย่าหลงเคี้ยวขบอ้อ	เอาชาน
อ้อสดรสฤๅหวาน	ดุจอ้อย
เปรียบโอวาทของพาล	พาผิด ให้แฮ
ถ้าเสพย์ใส่ใจถ้อย	โทษแท้พลันเห็น ฯ

​๘๑ อย่าเชื่อเครื่องราง

๏ อย่าทนงจิตต์คิดดื้อ	ถือดี
ประจบเป็นเพื่อนมี	สุขให้
อย่าเชื่อเครื่องรางที	พลาดยับ เทียวพ่อ
ผิดชอบกอบคุณไว้	พึ่งครั้งคราวเซ ฯ

๘๒ เห็นเขาขี่คานหามเอามือรัดก้น

๏ หันเห็นเขาขึ้นขี่	คานหาม
มือประสานก้นตาม	ไต่เต้า
อย่าพ่ออย่าเพ่อลาม	ลวนเขย่ง
เขาจักหัวเยาะเย้า	ว่าบ้ายศเผยอ ฯ

๘๓ เตี้ยยกตนเอง

๏ สกุลตนต่ำทั้ง	ทรพล
แต่หยิ่งอยากสูงยล	หยาบช้า
บอกบ้ายศยกตน	โตปึ่ง
คนจักเกลียดทั่วหน้า	ไป่ซ้องสรรเสริญ ฯ

​๘๔ คนเตี้ยเขย่งเท้า

๏ ตนต่ำยศศักดิ์ทั้ง	กุลวงศ์
ไม่คิดเจียมตนหลง	เขย่งเท้า
เดินเทียมท่านสูงพงศ์	ภูมไม่ ควรพ่อ
อย่าไฝ่สูงเขาจะเย้า	ยั่วแย้มยิ้มหยัน ฯ

๘๕ เป่าหอยโข่งต่างสังข์

๏ สังข์เป่าไป่รู้รูป	สีสังข์
เป่าแต่หอยโข่งดัง	ตู่ตุ้ย
ของจริงบ่รู้จัง	จำเพาะ จริงนา
เอาแต่ของเทียบทุ้ย	เทิดอ้างแทนจริง ฯ

๘๖ เป่าสากต่างปี่

๏ เป่าสากต่างปี่แก้ว	ควรฤๅ
เป่าเท่าใดไป่ฦๅ	ไป่ก้อง
สิ่งใดไม่ดีถือ	ทิษฐิว่า ดีนา
เที่ยวยกธงป่าวร้อง	เงียบสิ้นสรรเสริญ ฯ

​๘๗ ตีฆ้องปากแตก

๏ คนไรไร้ลาภสิ้น	เสื่อมยศ
ญาติมิตรไม่มีหมด	พวกพ้อง
อุตส่าห์เที่ยวกล่าวพจน์	พยุงช่วย ตนแฮ
เปรียบดั่งคนเคาะฆ้อง	ปากร้าวฤๅดัง ฯ

๘๘ กระต่ายหมายจันทร์

๏ กระต่ายหมายมุ่งได้	ดวงเดือน
ตัวต่ำสกุลเหมือน	ไพร่น้อย
อย่าคิดคู่สูงเฟือน	สุดฝั่ง แสวงนา
อย่าไฝ่สูงจักได้	ดักเดี้ยเสียตน ฯ

๘๙ ฟันหักกัดอ้อย

๏ ดูชนทนต์หักเหี้ยน	เห็นขัน
ใยจึ่งยักยียัน	กัดอ้อย
ดูดบ่ดื่มรสอัน	เอมโอช
แก่บ่เจียมตัวน้อย	หนึ่งโอ้อายคน ฯ

​๙๐ นุ่งเจียมห่มเจียม

๏ ตัวจนคนไป่น้อม	นับนาม
เจียมนุ่งเจียมห่มงาม	แง่หน้า
อย่ายืมบ่าวเขาตาม	ตัวยาก จนนา
เขาจักกล่าวขวัญช้า	ชั่วต้องติฉิน ฯ

๙๑ หูหนวกอยากฟัง

๏ สองโสตหนวกนึกหน้า	อดสู
ยังอยากฟังขันคู	คู่ร้อง
สำเนียงไปเ่หือดหู	หูไป่ ยินแฮ
ควรจักนิ่งอย่าพร้อง	พร่ำโอ้อายคน ฯ

๙๒ ยืมผ้าผู้ดี

๏ คิดคิดสมเพชหน้า	บัดศรี
ยืมหยิบผ้าผู้ดี	ชื่อใช้
แสนแกนสุดอับปรีย์	ใครเปรียบ เขาฤๅ
แท้ว่าคนด้านได้	แต่ดื้อดูฉงน ฯ

​๙๓ กิ้งก่าได้ทอง

๏ กิ้ง ก่าเฉิดหน้าเถ่อ	ทำหัว
ก่า ดกดุจถวายตัว	แด่ไท้
ได้ ทองผูกคอมัว	เมาปึ่ง ขึงเฮย
ทอง เทียบยศยกให้	เผ่าผู้หลู่คุณ ฯ

๙๔ จอดเรือใต้ต้นไม้

๏ อย่าจอดเรือที่ใต้	พฤกษา
จักโค่นทับนาวา	ล่มอู้
เปรียบปลูกซึ่งเคหา	เทียมท่าน ใหญ่เฮย
บุตรบ่าวท่านมากผู้	เพ่งแกล้งฉิบหาย ฯ

๙๕ กลิ้งครกขึ้นเขา

๏ คนต่ำยศศักดิ์ทั้ง	กุลวงศ์
หมายมุ่งเอาอนงค์	นาฏล้ำ
เหมือนกลิ้งครกขึ้นตรง	เขาสุด สูงนา
เห็นว่าป่วยการก้ำ	กึ่งบ้าเบาหุน ฯ

​๙๖ บรรทุกเกวียนหนัก

๏ บรรทุกเกวียนหนักแล้ว	มักหัก
ใจอย่าทำเกินศักดิ์	จักแปล้
ฉวยว่าพลาดชนจัก	เยาะยั่ว ได้นา
ทำแต่พอควรแม้	เหมาะได้ดีเหลือ ฯ

๙๗ ประทุกสำเภาเพียบ

๏ ประทุกสำเภาเพียบล้น	มักจม
ควรคิดแต่งตัวสม	ศักดิ์ผู้
ผิพลาดอับชนชม	บ่ยั่ว เยาะนา
แม้ว่าทำเกินกู้	ยากครั้งคราวโครม ฯ

๙๘ จรเข้คับคลอง

๏ จรเข้ยาวใหญ่ค้ำ	ขอบคลอง
คับจิตต์คิดลำพอง	ไม่น้อย
ลูกศิษย์อวดดีลอง	หลบหลู่ ครูแฮ
บุตรต่อสู้บิดาด้อย	อย่าได้สมาคม ฯ

​๙๙ จอดเรือขวางคลอง

๏ จอดเรืออย่าผูกให้	ขวางคลอง
เขาจักโดนป่นปอง	กล่าวร้าย
สิ่งไรเร่งปรองดอง	ดูผ่อน กันนา
เห็นไม่ยืนยอมย้าย	ยักเยื้องอย่าขวาง ฯ

๑๐๐ ทลุกลางปล้อง

๏ กำลังท่านสนทนะถ้อย	คำถาม
คำพูดสิ่งใดตาม	แต่พร้อง
เลือกความอื่นแทรกความ	กลางเรื่อง
เหมือนทลุกลางปล้อง	ไผ่ไม้ไป่ควร ฯ

๑๐๑ ฉุดหางช้าง

๏ อย่ายึดหางช้างเมื่อ	แล่นจี๋
รั้งบ่รอแรงทวี	โทษแท้
เหมือนเมียยึดสามี	มัวชื่น ชู้เฮย
อย่ายึดเขาอับแอ้	อ่อนแล้วกลับเอง ฯ

​๑๐๒ บังความชอบบ่าว

๏ บังความชอบบ่าวไว้	หนอนาย
ความชอบบ่าวมีหลาย	ปิดไว้
ชอบอวดว่าตัวขวาย	ขวนนี่ นั่นนา
บ่ยกเสนอสนองให้	บ่าวบ้างบ่ควร ฯ

๑๐๓ ชี้ช่องให้คนจร

๏ คนจรดีชั่วให้	สงสัย
ทราบว่ามาแต่ไกล	แปลกหน้า
อย่าชี้ช่องคลาไคล	โดยคล่อง
โคกระบือช้างม้า	มักม้วยมันขะโมย ฯ

๑๐๔ เลี้ยงหมาใต้ถุน

๏ เลี้ยงคนใดไป่รู้	สนองคุณ
มีแต่ปองผลาญทุน	ทรัพย์เปลื้อง
เลี้ยงสุนัขใต้ถุน	ดีกว่า
เหตุว่าเห่าโจรเยื้อง	ขยาดยั้งยังดี ฯ

​๑๐๕ ค้ากระด้งบุงเฌอ

๏ นายโลภลาภนึกหน้า	หลังเสมอ
ค้าแต่ด้งบุงเฌอ	ช่อใช้
ไถ้เข้าตากลากเหยอ	แย่งบ่าว เอานา
นายเช่นนี้อย่าได้	อยู่ด้วยฉิบหาย ฯ

๑๐๖ คนล้มอย่าข้าม

๏ คน คราวเซซวดเย้	ยันพาย
ล้ม ระเนนนอนหงาย	แผ่หล้า
อย่า มองมุ่งเหมาหมาย	ลุกไม่ ขึ้นเฮย
ข้าม หมิ่นประมาทหน้า	ท่าขึ้นคงมี ฯ

๑๐๗ ไม้ล้มจึงข้าม

๏ ไม้ล้มนอนแน่ข้าม	ควรการ
ถึงจะไต่ต่างตพาน	พึ่งได้
คนล้มลับบริวาร	ยศศักดิ์ เสื่อมเฮย
แม้หมิ่นข้ามเหมือนไม้	เช่นนั้นไป่ควร ฯ

​๑๐๘ ฉุดช้างชนกัน

๏ คนสันดานดัดดื้อ	ดูขัน
ช้างต่อช้างดันกัน	แย่งไว้
ช้างคูบ่รู้มัน	ดันหมด
เห็นตลอดไปได้	มั่นแล้วควรดัน ฯ

๑๐๙ คบคนจร

๏ คนจรผ่อนคบให้	ความสุข
เขาจักกอบโกยทุกข์	ทุ่มให้
อย่าควรคิดความสนุก	เนาร่วม เรือนนา
เร่งประหยัดระมัดได้	ดั่งนี้เป็นคุณ ฯ

๑๑๐ หนุนหมอนหมิ่น

๏ คนนอนหมอนหมิ่นโอ้	อาดูร
จักพลาดจักแพลงพูน	ทุกข์ให้
คิดการแต่หมิ่นมูล	มักพลาด
ควรคิดสุขุมได้	มั่นไม้มือดี ฯ

​๑๑๑ วัวไม่กินหญ้าอย่าข่มเขา

๏ พฤกษภหน่ายภักษ์ร้าง	แรมรส หญ้าแฮ
ไฉนข่มเขากัดกด	กอดป้อน
ผู้ฟังไป่รับพจน์	โอวาท
สอนสั่งหวังโอบอ้อม	อกโอ้เปล่าศูนย์ ฯ

๑๑๒ งัดปลวกเพิ่มเขา

๏ ส่อเสียดเอาทรัพย์ผู้	ทรพล
มาเผื่อเจือแจกคน	ครึกครื้น
บมิควรจะขวายขวน	จนเพิ่ม รวยแฮ
ดินปลวกเพิ่มผาพื้น	มักแพ้ภัยตัว ฯ

๑๑๓ ไข่กระทบหิน

๏ เอาคนอ่อนศึกสู้	สงคราม
อีกอ่อนปัญญาความ	มักแพ้
เหมือนเอาไข่ไปปาม	กระทบ หินเฮย
เปลือกไข่บางบู้แท้	ป่นปี้ไปเอง ฯ

​๑๑๔ เอาเป็ดขันประชันไก่

๏ จนไก่เอาเป็ดเข้า	ขันเขิน
เข้าขัดความหวังเพลิน	จิตต์ไว้
เฉกชนฉลาดเจริญ	รับไป่ ทันแฮ
ได้แต่คนขัดให้	สวดร้องฤๅดี ฯ

๑๑๕ จุดไต้โดนตอ

๏ ชูไต้เดาะดุ่มเต้า	โดนตอ
เจียนเข่าแข้งขาคอ	หักข้น
คนพล่ำพูดสอพลอ	แพลงสดุด
เจอพูดจนโดนต้น	ไป่รู้สึกตน ฯ

๑๑๖ โค่นกล้วยอย่าไว้หน่อ

๏ การโค่นกล้วยอย่าไว้	หน่อแนม
มักจักเสือกแทรกแซม	สืบเหง้า
โค่นพาลพวกโกงแกม	กุดโคตร มันแฮ
จึ่งจักศูนย์เสื่อมเค้า	เงื่อนเสี้ยนศัตรู ฯ

​๑๑๗ ปล่อยเสือเข้าป่า

๏ ปลดปล่อยเสือเข้าป่า	เดิมดง
เห็นป่าคนองพองพง	เที่ยงแท้
อย่าหมายว่าไม่ทนง	คงคิด ร้ายแฮ
ปล่อยศัตรูหมู่แพ้	เพ่งเพี้ยงปล่อยเสือ ฯ

๑๑๘ ปล่อยปลาลงน้ำ

๏ ปลดปลาลงปล่อยน้ำ	ปลาดี
ใจมุ่งว่ายวนหนี	แหวกน้ำ
ปล่อยข้าศึกฉลาดดี	ฝีปาก ไปแฮ
อยู่ที่ใหญ่ยศล้ำ	เลิดแล้วลืมคุณ ฯ

๑๑๙ ขังหมาในกลอง

๏ คนจับอรินราชได้	ดูเบา
หลงใส่ตรุทุเลา	ลูบไล้
อรินทรพลิกเพลา	กลับไพล่ ผลาญแฮ
เปรียบสุนัขกักไว้	ที่ท้องกลองหนัง ฯ

​๑๒๐ เอาหนังรองหมา

๏ อย่าเอาสุนัขขึ้นนั่ง	นอนหนัง
จักกดกัดกินหวัง	อิ่มไว้
ตั้งคนโลภเซซัง	ส่งส่วย ทรัพย์ฤๅ
กรอบบ่เว้นช่อใช้	ชุ่ยเชื้อฉิบหาย ฯ

๑๒๑ ใช้มีดต่างขวาน

๏ อย่าเอามีดผ่าไม้	เหมือนขวาน
กั่นจะหักคมราญ	บิ่นบู้
ใช้คนขลาดแทนหาญ	การกิจ เสียนา
ใช้อย่าผิดพึงรู้	อ่อนกล้าฉลาดเขลา ฯ

๑๒๒ หักด้ามพร้าด้วยหัวเข่า

๏ อย่าคัดด้ามพร้ากาจ	แข็งกัง
ด้วยเข่าขาประนัง	เหนี่ยวเน้น
ฤๅจักอ่อนโดยหวัง	วงวาด ไว้นา
ความที่แข็งอย่าเค้น	หักข้อขืนความ ฯ

​๑๒๓ ตีน้ำหน้าไซ

๏ กระทุ่มน้ำที่หน้า	ลอบไซ
ปลากระจายเลยไป	ลอบแห้ง
เจ้าของดักเสียใจ	จักขาด เจียวพ่อ
ลาภท่านหาอย่าแกล้ง	กล่าวกั้นกางขวาง ฯ

๑๒๔ เกี่ยวแฝกมุงป่า

๏ เกี่ยว หญ้าคากกทั้ง	แขมพง
แฝก กนากลากเลอหลง	แบกบ้า
มุง ร่มที่ในดง	กว้างใหญ่ นักแฮ
ป่า เปรียบคนคิดค้า	ทรัพย์น้อยแต่งสำเภา ฯ

๑๒๕ ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ

๏ ตำพริกขยิกขยี้	ฝีมือ
พริกป่นคนคิดถือ	ครกได้
ละลายลงทะเลฤๅ	รสจัก เผ็ดนา
ดั่งคนใจกว้างให้	ทรัพย์น้อยละลายศูนย์ ฯ

​๑๒๖ ฝากไข่ไก่ไว้แก่กา

๏ ฝากฟองเป็ดไก่ไว้	แก่กา
แต่บ่ฝากยังมา	ฉกผ้าย
ทราบชัดว่าชนพา	ลจิตต์ โจรพ่อ
อย่าเหลิ่นเล่อใจง่าย	ฝากเข้าของสงวน ฯ

๑๒๗ ฝากปลาไว้แก่แมว

๏ ฝากมัตสยาไว้แก่	วิฬาร์
ฤๅงดเว้นมัจฉา	ชื่นไซ้
ลูกเมียเพื่อนผัวพา	ลนัก เลงเฮย
อย่ามักง่ายฝากให้	ปกป้องทองเงิน ฯ

๑๒๘ หุงเข้าประชดหมา

๏ หุง สารใส่หม้อล้น	เหลือหลาย
เข้า คลุกใส่กะทาย	ทุ่มไว้
ประชด สุนัขให้หาย	โลภลัก หายฤๅ
หมา เปรียบข้าชั่วใช้	ยิ่งให้ยิ่งกิน ฯ

​๑๒๙ ปิ้งปลาประชดแมว

๏ ปิ้ง มัจฉาใหญ่น้อย	นับอนันต์
ปลา สุกเสร็จดึงดัน	แดกให้
ประชด แมวจะให้มัน	หายลโมภ หายฤๅ
แมว เช่นบ่าวชั่วใช้	ยิ่งให้ยิ่งเหิม ฯ

๑๓๐ ยังไม่เห็นน้ำตัดกะบอก

๏ ยังไป่เห็นน้ำรีบ	ชิงกัน
ตัดบอกหวังปูนปัน	ส่วนน้ำ
หากคลาดน่าเคอะขัน	เจียวพ่อ
หมายสิ่งบ่เห็นก้ำ	กึ่งได้โดยเดา ฯ

๑๓๑ ยังไม่เห็นกะรอกโก่งหน้าไม้

๏ ยังไม่เห็นรอกเต้น	ตัวมัน
อย่าเพ่อโก่งเกาทัณฑ์	น่าไม้
สายหย่อนเพื่อนจักหยัน	เยาะเล่น
ยังไป่แน่แท้ได้	ด่วนก้อคุยก๋า ฯ

​๑๓๒ พุ่งหอกเข้ารก

๏ พุ่งหอกเข้ารกแล้ว	หลีกหนี
ใจด่วนควรการดี	บ่ได้
ผิดถูกไม่ทราบมี	จิตต์มัก ง่ายนา
เอาแต่เสร็จการไซ้	ชุ่ยพ้นมือตน ฯ

๑๓๓ ชี้นกปลายไม้

๏ ชี้ สกุณานึกได้	ดุจหมาย
นก ใหญ่น้อยแลหลาย	สล้าง
ปลาย พฤกษนึกนกหาย	บ่ห่อน เห็นนา
ไม้ เปรียบคนชุ่ยอ้าง	เปล่าล้วนลมเหลว ฯ

๑๓๔ หลับตายิงกะสุน

๏ อวดดีเดาสวดอ้าง	อวดคุณ
หลับเนตรยิงกะสุน	เซอะแท้
ปางใดจะเหมาะหมุน	ถูกมุ่ง หมายเฮย
เห็นว่าป่วยการแม้	พลาดแล้วเปลืองแรง ฯ

​๑๓๕ ขวานสับฟาก

๏ โอ้อวดสารพัดรู้	กิจการ
ครั้นจักเอาการงาน	เงอะสิ้น
ไม่เป็นเรื่องราวกขวาน	สับฟาก
หากว่าใครเชื่อลิ้น	ช่วงใช้การเสีย ฯ

๑๓๖ สุกหัวกินหัว

๏ ปิ้งปลาหัวสุกแล้ว	กินหัว
ใจง่ายโลภเมามัว	มักได้
ทรัพย์สินส่วนครอบครัว	คราวส่ง คลังแฮ
หัวแรกรวบไว้ใช้	ฉลาดชั้นเชิงหวัง ฯ

๑๓๗ สุกหางกินหาง

๏ ปิ้งปลาหางสุกแล้ว	กินหาง
คนจิตต์มักมากสาง	เสาะกล้ำ
ทรัพย์สินส่วนคลังฉาง	เฉงแบ่ง กันฤๅ
ได้ส่วนแบ่งสองซ้ำ	ฉลาดชั้นเชิงไหว ฯ

​๑๓๘ อย่าง้างภูเขา

๏ อย่า ทนงอวดอ้าง	ฝีมือ
ง้าง แง่งแท่งหินถือ	หัตถ์ท้อ
ภู ผาไป่เอนอือ	มือเมื่อย เปล่าแฮ
เขา ดุจความแขงข้อ	อย่าค้านขัดขืน ฯ

๑๓๙ อย่ายาแผ่นดิน

๏ แผ่นดินแยกแตกพื้น	พังภินท์
อย่าอุตริเอาดิน	ยัดเข้า
จุกยาห่อนชิดฉิน	โชนเช่น
ความแผ่นดินขุ่นเค้า	ใหญ่ห้ามเหือดไฉน ฯ

๑๔๐ อย่าเพิ่มพิษนาค

๏ ตัวต่ำซ้ำทาสทั้ง	ถอยฤทธิ์
เสริมใส่ร้ายนายชนิด	ฤทธิ์เรื้อง
ฤๅจะรอดชีวิต	ดุจพิษ งูนา
เพิ่มพิษนาคยากเยื้อง	อย่าซ้ำเติมเสริม ฯ

​๑๔๑ อย่าหาเลือดปู

๏ อย่าเกะกะแกะก้าม	ปูเป็น
หาแหล่งโลหิตเห็น	ห่อนได้
โลหิตบ่แดงเด็น	แต่หยาด ยางแฮ
ปูเปรียบผู้ทรัพย์ไร้	เร่งรู้ปราณี ฯ

๑๔๒ อย่าหาดีหนู

๏ อย่าอุตริริค้น	คัดหา
ดีที่หนูเยียวยา	ยากได้
เช่นชนชั่วพาลา	เหลือชาติ ชั่วแฮ
ดีไม่มีแม้นไค้	แคะค้นสุดแสวง ฯ

๑๔๓ เป่าปี่ให้แรดฟัง

๏ เป่าปี่เสียงเสนาะให้	แรดฟัง
มันไม่รู้เพลงดัง	เปล่าแท้
กล่าวธรรมที่ทุกขัง	พาลโหด หืนนา
เหลือที่จะกล่าวแก้	โหดให้สว่างไสว ฯ

​๑๔๔ สีซอให้ควายฟัง

๏ สีซอเสียงเสนาะให้	ควายฟัง
ไหนจักทราบเสนาะดัง	ดุจใบ้
สอนธรรมที่สัจจัง	พาลทึบ โง่แฮ
ปราชญ์สุดโปรดโง่ให้	ทราบรู้รสธรรม ฯ

๑๔๕ ตักน้ำรดหัวสาก

๏ ตักน้ำรดสากสิ้น	หลายถัง
สากบ่ซึมซาบขัง	ทึกไว้
เฉกบุตรบ่ใฝ่ฟัง	โอวาท
สอนเท่าสอนฤๅได้	ดุจข้อคำสอน ฯ

๑๔๖ หูหนวกเอาน้ำหยอด

๏ ธรรมดาหูหนวกแท้	ทึบตึง
น้ำหยอดหูอู้อึง	อับได้
เอกชนชาติทึบถึง	สั่งเท่า ไรนา
มันไม่จำสั่งใช้	เฉื่อยเบื้อเหลือสอน ฯ

​๑๔๗ แขนขาดได้กำไล

๏ แขน ขาดคืบคู่ซ้าย	ขวากร
ด้วน ดังดาบราญรอน	ร่วงไร้
ได้ วงวะไลคอน	แขนกุด แกนแฮ
เสื้อ ศิริใส่บ่ได้	ดั่งผู้แกนกุศล ฯ

๑๔๘ หัวล้านได้หวี

๏ ศีร์ษะล้านเลี่ยนโล้ง	แดงศรี
อยากแต่งผมได้หวี	จดจ้อง
คลำผมไป่พบมี	หมายเปล่า ไปเฮย
ได้สิ่งใดไป่ต้อง	กิจแล้วอย่าหวัง ฯ

๑๔๙ นิ้วด้วนได้แหวน

๏ นิ้ว คนสรรพสิบซ้าย	สองขวา
ด้วน เด็ดมีแต่ฝ่า	หัตถ์ไซ้
ได้ ศิริสิ่งใดมา	สวมใส่ ได้ฤๅ
แหวน ดุจดังศิริได้	ห่อนได้ดังหวัง ฯ

​๑๕๐ ตาบอดได้แว่น

๏ คนมีทวีเนตรโอ้	อันธการ
มาผเอิญยลญาณ	แว่นแก้ว
ได้ดูสิ่งใดดาล	บ่ห่อน เห็นเฮย
สรรพสิ่งที่ผ่องแผ้ว	อภัพผู้บอดเขลา ฯ

๑๕๑ ช้างตายทั้งตัวเอาใบบัวปิด

๏ ช้างใดตายกลิ้งอยู่	ทั้งตัว
อุตริเก็บใบบัว	ปิดไว้
ความร้ายกาจน่ากลัว	ฟุ้งเฟื่อง
เสียทรัพย์เฟื้องไพให้	สงบฟุ้งฤๅฟัง ฯ

๑๕๒ ขี้ก้อนใหญ่ให้เด็กเห็น

๏ คูถก้อนใหญ่อย่าให้	เด็กเห็น
มันไม่ปิดปากเป็น	เปิดแส้
การลับสิ่งใดเหม็น	เหมือนกลิ่น คูถนา
ควรปกปิดมิดแม้	แพร่อื้ออึงอาย ฯ

​๑๕๓ ขึ้นต้นไม้สุดยอด

๏ ปีน พฤกษ์ไพรไต่ต้น	ตลอดบน
ไม้ หมดยอดจอดจน	จิตต์ดิ้น
สุด คิดสุดขวายขวน	สุดป่าย ปีนเฮย
ยอด อย่างคนสุดสิ้น	คิดดื้อดันทุลัง ฯ

๑๕๔ ไต่ไม้ลำเดียว

๏ ไต่ ตะพานพาดไม้	ลำเดียว
ไม้ สั่นหวั่นกายเสียว	เมื่อเมื้อ
ลำ ฦกที่พึ่งเหลียว	แลห่อน เห็นเฮย
เดียว ดั่งคนบ่เอื้อ	พึ่งผู้พาสนา ฯ

๑๕๕ ผู้ดีเดินตรอก

๏ ผู้ กอบสินทรัพย์ทั้ง	ปรีชา
ดี ประหยัดวาจา	จิตต์พร้อม
เดิน ดัดตัดมรรคา	หลีกหลบ พาลแฮ
ตรอก ซอกสู้เลี่ยงอ้อม	ห่อนให้พาลเห็น ฯ

​๑๕๖ ขี้ครอกเดินถนน

๏ ขี้ ข้าสินทรัพย์ไร้	ทรพล
ครอก เกิดเรือนเบี้ยตน	มั่งคั่ง
เดิน หาญรุกราญชน	ชอบเช่น พาลนา
ถนน ใหญ่เที่ยวรายกั้ง	กีดกั้นรานทาง ฯ

๑๕๗ จับงูข้างหาง

๏ จับสิ่งใดบ่ได้	มั่นมือ
พลาดพลิกจากตัวถือ	โทษให้
เสียทรัพย์อับอายฦๅ	ตราบเท่า ศูนย์แฮ
ดั่งจับหางงูไว้	วัดแว้งวายปราณ ฯ

๑๕๘ ลากงูตามหลัง

๏ ลากอสรพิษติดเต้า	ตามหลัง
งูพิษคือพาลพลังค์	ติดต้อย
ตามหลังสบสมหวัง	พัสดุ เว้นฤๅ
พาลบ่เว้นชีพน้อย	หนึ่งทั้งทรัพย์สิน ฯ

​๑๕๙ เปิดฝาเรือนอวดคนอื่น

๏ ภรรยาเคืองคึ่งแค้น	สามี
รื้อเรื่องความอัปรีย์	เล่าได้
ปากเปิดโทษตนดี	แผ่ทั่ว
เหมือนเปิดฝาเรือนให้	เพื่อนบ้านดูของ ฯ

๑๖๐ สาวไส้ให้กากิน

๏ อุตริเก็บเรื่องร้าว	ฉานชน
เสียดส่อก่อความปน	ปดได้
ตัวก็เปล่าจากผล	จากประ โยชน์นา
ดุจเสาะสาวไส้	ส่งให้กากิน ฯ

๑๖๑ ปั้นรูปเจ้าชก

๏ คนคิดวิปลาศแท้	โทษมูล
นายพระคุณบุญปูน	ปกเกล้า
ปั้นเป็นรูปจำรูญ	ฤๅวาด ไว้เฮย
ชกต่อยตีค่ำเช้า	ชั่วชี้ฉิบหาย ฯ

​๑๖๒ ปั้นรูปเจ้าไหว้

๏ คนคิดชอบกอบเกื้อ	การสนอง
เจ้าพระคุณบุญครอง	ครอบเกล้า
ปั้นเป็นรูปเรืองรอง	ฤๅวาด ไว้นา
ไหว้สักการค่ำเช้า	ชอบเจ้าจำเริญ ฯ

๑๖๓ ตีวัวกระทบคราด

๏ ตีวัวกระทบคราดเปื้อน	ลามปาม
บ่มิควรลวนลาม	โกรธหง้าน
โกรธคนที่เรือนตาม	ตีถูก แล้วพ่อ
ตีปชดชาวบ้าน	บ่นบ้าบัดศรี ฯ

๑๖๔ โกรธหมาดำร่ำหมาแดง

๏ โกรธสุนัขดำร่ำแผ้น	สุนัขแดง
คือว่านายหลงแถลง	โทษข้า
ข้าคนที่รักแรง	ทำผิด ลงฤๅ
โกรธไม่เฆี่ยนเปลี่ยนถ้า	เฆี่ยนข้าบ่ผิดแทน ฯ

​๑๖๕ นมยานฟัดอก

๏ นมยานยาวเยียดย้อย	ทับอก
พวงกระเพื่อมเพียงพก	ฟาดท้อง
จับดึงกระแทกทก	ห่อนหลุด ขาดนา
ลูกรักกลับชังต้อง	เช่นเต้าโตงเตง ฯ

๑๖๖ ขว้างงูไม่พ้นคอ

๏ จะซัดสรรพสิ่งเปลื้อง	ปลดไป
จากอาตมสิ่งใด	เด็ดด้วน
พ้นความไม่มีภัย	ผิไม่ พ้นเฮย
เหมือนขว้างงูมันม้วน	ไม่พ้นพันคอ ฯ

๑๖๗ นกไร้ไม้โหด

๏ ไม้ใหญ่ใบหล่นสิ้น	บังแสง
นกบ่มาพักแผลง	พลอดได้
เฉกชนเสื่อมโรยแรง	บุญเก่า สนองนา
ชนบ่มาให้ใช้	เพราะเชื้อบุญศูนย์ ฯ

​๑๖๘ ต้องถอนเสาเรือน

๏ ไม้ใหญ่ใบหล่นโล้น	ลงกระจาย
ยังไม่ทันจักตาย	แต่จ้อง
คนเห็นก็ขวนขวาย	ฟันต่าง ฟืนเฮย
ผู้ใหญ่ยศตกต้อง	ทุกข์รื้อถอนเรือน ฯ

๑๖๙ เรือใหญ่คับคลอง

๏ เรือใหญ่แคมคับทั้ง	ฝั่งคลอง
คัดวาดหวังดั่งปอง	สุดถ้า
ผู้ยศใหญ่กรรมสนอง	สมบัติ วิบัติแฮ
เที่ยวถ่อพายแจวค้า	ขัดเลี้ยงชีพไฉน ฯ

๑๗๐ จรเข้ขวางคลอง

๏ จรเข้ตัวใหญ่ขึ้น	ขวางคลอง
แผลงฤทธิคนอง	หนักแล้ว
คงมอดเพราะมือของ	คนมุ่ง ผลาญแฮ
ขวางที่ท่านกลั่นแกล้ว	บ่แคล้วฉิบหาย ฯ

​๑๗๑ เต่าโตคับหนอง

๏ คับอกโอ้เต่าเยื้อง	ยักกาย
โตคับหนองน้ำขยาย	ยากแท้
คนมียศใหญ่กลาย	กลับเสื่อม ทรัพย์นา
โตแต่ยศทรัพย์แปล้	สุดปล้ำอาตมา ฯ

๑๗๒ ลิงตกต้นไม้

๏ ลิงไวจับกิ่งไม้	ผุหัก
ตกเจ็บกายสบัก	บอบช้ำ
ชนฉลาดแหลมหลัก	หลงผิด ไปแฮ
ดีเท่าดีเหลือล้ำ	พลาดแล้วลงโครม ฯ

๑๗๓ ย้อมแมวขาย

๏ จับแมวมาลูบล้าง	สอดสี
ขายส่งแสนอัปรีย์	ชั่วช้า
เป็นคนคิดเอาดี	โดยร่อน ร่อนเฮย
ขายอื่นบ่คิดค้า	คิดย้อมแมวขาย ฯ

​๑๗๔ พึ่งเข้าสุกวัด

๏ คิดคิดอนาถโอ้	อายแทน
เป็นบุรุษแสนแกน	ก่อไร้
มาเป็นศัตรูแหน	เข้าสุก วัดนา
ขนแต่เกียจคร้านไว้	อวบอ้วนเติบโต ฯ

๑๗๕ ชักใบให้เรือเสีย

๏ ชู้เขาจะกอดเข้า	พัลวัน
มาสอดกลางขวางกัน	กีดหน้า
ทานท่านจะให้ปัน	กลับชัก เชือนแฮ
ชนชาติตระหนี่บ้า	ชักให้เรือเสีย ฯ

๑๗๖ ตำเข้าด้วยครกกะเบือ

๏ ทำกินพอแต่ท้อง	ทนอาย
ไม่แผ่เผื่อมิตรสหาย	พี่น้อง
เขาคงแช่งด่าดาย	ดั่งบุรุษ คร้านแฮ
ตำซึ่งเข้าเปลือกก้อง	กับด้วยครกกเบือ ฯ

​๑๗๗ สินธพคบลา

๏ สินธพเฉกเช่นเชื้อ	อัสดร
ยินมลากหมู่ลาจร	จวบผ้าย
เสียยศเสื่อมเกียรดิถอน	เสนธพ ชาติเฮย
คือว่าคนคบหง้าย	บ่เกื้อกุลวงศ์ ฯ

๑๗๘ ราชสีห์คบโค

๏ สีหราชชาติอุกเหี้ยม	เดโช
พัวพะปะฝูงโค	คู่เค้า
ใครยลบ่ยลโส	ภณแผก พรรคแฮ
เอกชาติผู้ดีเคล้า	คลุกกลั้วจัณฑาล ฯ

๑๗๙ ไฟลุกใส่ฝุ่นฝอย

๏ เพลิงพลุ่งรุ่งเร้าโชติ	ชัชวาล
อยากเยื่อฝอยอย่าทาน	ชุ่มเชื้อ
คนมักชักโกรธพาล	หาเหตุ
อย่ายั่วยุเย้าเกื้อ	ก่อให้ไฟฮือ ฯ

​๑๘๐ ถ่อแพไล่เสือ

๏ ถ่อ ยาวโยนคู่ค้ำ	คัดขืน
แพ พบเสือแฝงฝืน	ฝั่งคว้าง
ไล่ เสือล่องลอยยืน	ยันทิ่ม แทงแฮ
เสือ ป่ายแพคนกด้าง	โดดน้ำหนีเสือ ฯ

๑๘๑ สุนัขจนกรอก

๏ ทำโทษสรรพสัตว์ทั้ง	ทรชน
มันมักกลับสู้ตน	ชอกช้ำ
เหมือนสุนัขหนีคน	จนกรอก
หันกลับหน้าสู้ซ้ำ	กัดสิ้นสุดแรง ฯ

๑๘๒ ผู้ดีว่าขี้ข้าพลอย

๏ ผู้ดีพูดเช่นนั้น	พอดี
ขี้ค่าพลอยพาที	แทรกซ้อน
เฉกชนโฉดไป่มี	มารยาท
สอดพูดสอดเสียดข้อน	แคะไค้ผู้ดี ฯ

​๑๘๓ เนื้อไม่ได้กินหนังไม่ได้นั่งกระดูกแขวนคอ

๏ เนื้อบ่ได้ล่วงท้อง	ทำเนา
หนังบ่ได้นั่งเอา	กระดูกห้อย
แขวนคอเที่ยวเดินเดา	ดาบศ ชุบเฮย
เกิดคู่เคียงแช่มช้อย	ชวดได้สมัคสมาน ฯ

๑๘๔ ถ่อเรือหาความ

๏ ถ่อ เทียบวิริยกล้า	หาญพยุง
เรือ ร่างกายย้ายพุง	เที่ยวได้
หา สิ่งที่ผดุง	ดวงจิตต์ แสวงแฮ
ความ ทุกข์โศกโรคไซ้	ห่อนสิ้นสงสาร ฯ

๑๘๕ อีกาตอมรุ้ง

๏ อี กาแกแซ่ส้อง	สืบหา
กา เพื่อนเตือนกันมา	มุ่งสู้
ตอม ตามเฉี่ยวโถมถา	ผวาจิก รุ้งเฮย
รุ้ง หลีกหนีดุจผู้	ฉลาดลี้หนีพาล ฯ

​๑๘๖ เขียนเสือให้วัวกลัว

๏ เขียนเสือเสือกส่งให้	วัวกลัว
วัวเพ่งเสือเส้นมัว	บ่สดุ้ง
เฉกชนโอ่อวดตัว	โตขู่ เขาแฮ
เขาทราบโอ้อวดฟุ้ง	เฟื่องรู้ฤๅเกรง ฯ

๑๘๗ จับปลาในปลัก

๏ จับปลาในปลักปล้ำ	ปลาหาย
โลภจะเอามากมาย	หมดสิ้น
จับกรจับตะกาย	ปลาปรูด ไปนา
โลภนักมักเดือดดิ้น	ลาภสิ้นศูนย์ผล ฯ

๑๘๘ ขุดบ่อล่อน้ำให้ปลาหลง

๏ ขุดบ่อลวงล่อให้	ปลาหลง
เข้าอยู่กับจับปลง	ชีพปลิ้น
พาลคิดเล่ห์กลผจง	ทำล่อ ไว้แฮ
ใครลุ่มหลงเข้าดิ้น	แด่วด้วยกลลวง ฯ

​๑๘๙ เหยียบตมเปื้อนตีน

๏ เหยียบตมเคลอะคละเคล้า	บาทา
ตมดุจอกุศลสา	หัสต้อง
หมั่นชำระบาปหนา	หนักแบ่ง เบาเฮย
ล้างบาปเป็นบุญป้อง	ปิดห้องหับอบาย ฯ

๑๙๐ มือไม่พายเอาตีนราน้ำ

๏ มือมีไม่ถ่อทั้ง	ไม่พาย
เท้ารอราน้ำกระจาย	ชักช้า
เขากอบกิจขวาย	ขวนอยู่ ไฉนนา
กล่าวขัดขวางทางถ้า	ถ่อยแท้อย่าทำ ฯ

๑๙๑ ชักตพานแหงนเถ่อ

๏ ชัก ทรัพย์ส่งป้อนสื่อ	ปองสาว
ตะพาน รับกลับชักฉาว	ชั่วช้า
แหงน เปล่าเจ่าใจหนาว	จ่อนั่ง
เถ่อ เทียบกุลาหลงคว้า	ปักเป้าขาดลอย ฯ

​๑๙๒ ตกกะไดพลอยโจน

๏ ตกบันไดโดดแกล้ง	โจนหนี
ตกตะพานทำที	อาบน้ำ
ทาสหนีนับหลายปี	ตามไม่ ปะแฮ
บอกว่าปลดปล่อยซ้ำ	แซ่งแก้กันฉิน ฯ

๑๙๓ ผู้ดีตื่นดก

๏ ผู้ ไรแรกแต่ดั้ง	เดิมมา
ดี เพราะบุญบุรพา	ก่อเกื้อ
ตื่น พย่ำเผยอสา	หัสเหตุ
ดก ดุจหมากพร้าวเรื้อ	กลับได้ดินพวน ฯ

๑๙๔ ปลูกเรือนใกล้วัด

๏ ปลูก ฝังเสาเหย้าอยู่	ยลงาม
เรือน หนุ่มสาวคั่งคาม	ค่ำเช้า
ใกล้ หน้าต่างสงฆ์สาม	เณรหนุ่ม นึกนา
วัด สังวรส่ายเศร้า	ส่วนบ้านมัวหมอง ฯ

​๑๙๕ มีเมียต่างบ้าน

๏ มี ภิริยาอย่าไว้	ไกลสถาน
เมีย มักทุราจาร	จิตต์เคล้า
ต่าง คนต่างรำคาญ	คิดอยาก ไปเฮย
บ้าน ห่างทางถีบเท้า	รีบเคล้าคลายหาย ฯ

๑๙๖ วัวสันหลังขาด

๏ คิดวัวหลังขาดเหน้า	นานแผล
หวาดสกุณกาแก	แกะคุ้ย
เดินใดระวังแล	เหลือบลอบ ลี้นา
เฉกชาติคนร้ายบุ้ย	บอกร้ายในตัว ฯ

๑๙๗ ฆ่าควายเสียดายพริก

๏ ฆ่ากระบือแล้วคิด	เสียดาย
ซึ่งพริกขิงทั้งหลาย	หลากแท้
หวนจิตต์คิดกลับกลาย	เป็นอื่น
คนจักติเตียนแส้	ชั่วสิ้นศูนย์ชนม์ ฯ

​๑๙๘ โคแก่ชอบหญ้าอ่อน

๏ โคเฒ่าเขาหักเหี้ยน	หายคม
พานพบหญ้าอ่อนงม	ง่านเคี้ยว
ชายแก่พบสาวสม	สบจิตต์ เขานา
ฟูมแฟะรสมันเขี้ยว	ใฝ่ฝั้นเฝือเหลือ ฯ

๑๙๙ ได้ใหม่ลืมเก่า

๏ ได้ สิ่งพัสดุต้อง	ติดใจ
ใหม่ ก็ใหม่เอี่ยมใส	สะอ้าน
ลืม ของที่เคยใน	อกอาบ เอิบนา
เก่า ว่าเก่าแก่จ้าน	จึ่งต้องเลยลืม ฯ

๒๐๐ พายเรือในหนอง

๏ ลงเรือคัดวาดพุ้ย	พายปะเลง
วนอยู่ในหนองเอง	อับอั้น
ถึงใดบ่ถึงเอง	จักค่ำ เปล่านา
เฉกคิดวนเวียนสั้น	เปลี่ยนปล้ำใจเอง ฯ

​๒๐๑ ว่ายน้ำหาจรเข้

๏ เห็นชัดจรเข้ฟ่อง	ฟูชล
สู้ว่ายแหวกวังวน	แวดเคล้า
จวนกิจจิตต์จำจน	จักเลี่ยง หลีกนา
ร้ายเท่าร้ายขืนเข้า	แค่นได้คดีดล ฯ

๒๐๒ เอาห่วงคล้องคอ

๏ ไม่มีห่วงบ่วงแร้ว	ดำฤษณา
เอาห่วงสวมคิวา	วุ่นดิ้น
ลูกเมียและโภคา	สามสิ่ง ห่วงแฮ
ห่วงไม่มีหมดสิ้น	ภพเพี้ยงนฤพาน ฯ

๒๐๓ อุ้มหมูทั้งมุ้ง

๏ อุ้ม หมูมักห่อมุ้ง	นุงนัง
หมู หมกมุ้งมิดยัง	ไม่แย้ม
ทั้ง ผู้โอบอุ้มฟัง	ไม่ทราบ ชัดนา
มุ้ง ดุจความอ้อมแอ้ม	ดุจอ้างสว่างไฉน ฯ

​๒๐๔ ขี่ช้างวางขอ

๏ ทาสภริยาทั่วทั้ง	หญิงชาย
บหมั่นว่ากล่าวกลาย	กลับดื้อ
เช่นขี่คชพังพลาย	บจับ ขอนา
อาละวาดหนักแรงรื้อ	ฤทธิ์ร้ายเหลือขอ ฯ

๒๐๕ เหาะเกินลงกา

๏ เหาะ รเห็จลิ่วล้ำ	ลงกา
เกิน กลับไปกลับมา	ไป่รู้
ลง ถามนักสิทธา	จึ่งทราบ ทางเฮย
กา รอะไรถามผู้	แน่แท้ทางดี ฯ

๒๐๖ ตาบอดสอดตาเห็น

๏ ตาบอดสอดเรื่องรู้	ราวกเห็น
หาแต่เรื่องเคืองเข็ญ	ขอดพร้อง
บาปบอดวิบากเป็น	บาปปาก อีกนา
ยังบ่เจียมตาต้อง	สอดรู้เอาอะไร ฯ

​๒๐๗ ความรู้ในสมุด

๏ เพ่งเพียรเรียนทั่วถ้วน	วิชชา
จดใส่สมุดมา	หมกไว้
ไม่มีจิตต์เจตนา	นึกบ่น บ้างเฮย
คราวฉุกเฉินเชี่ยวใช้	ชวดได้ดังหวัง ฯ

๒๐๘ ตัณหาบ้าผู้หญิง

๏ ตัณหาห่อหุ้มจิตต์	โฉดเขลา
หลงรักคนเดียวเดา	งุ่นหง้าน
สตรีที่ฉลาดเขา	คิดล่อ หลอกแฮ
ใช้โงกงานการบ้าน	บอกบ้าผู้หญิง ฯ

----------------------------